สำหรับใครที่สนใจเรื่อง "คำประพันธ์ล้านนา" เชิญทางนี้ได้เลยค่ะ
*
ข้อมูลโดย พ่ออำนวย กะลัมภัต และยายจันทร์เที่ยง จำอินถา
คำประพันธ์ล้านนา โดยแท้แล้วหากจะจัดเป็นกลุ่มๆสามารถแบ่งได้
ต้องขอสวัสดีทุกๆคนไว้ก่อนเลยค่ะ และขอบอกว่า กระทู้นี้เป็นกระทู้แรกที่เราตั้งขึ้นจริงๆในเด็กดี สาเหตุเพราะ...มีอะไรดีๆแล้วมันเก็บคนเดียวไม่อยู่๕๕๕+ขอบคุณยายที่ทำให้เราเขียนจ๊อยเขียนซอเป็น ขอบคุณบอร์ดที่มีที่ให้เผยแพร่กระทู้ดีๆ และขอบคุณทุกๆคนที่เสียเวลาเข้ามาอ่านค่ะ ตั้งขึ้นเผื่อจะเป็นประโยชน์กับใครบ้าง2 กลุ่มใหญ่ๆ1.
ประเภทคร่าว รวมทั้งจ๊อย ร่ำ คำสร้อยคำเครือและอื่นๆ2.
จ๊อย หลักการแต่งจ๊อยที่สมบูรณ์ที่สุด(เท่าที่เราเคยพบมา) คือ จ๊อยบทหนึ่งๆจะมี
สัมผัสของการจ๊อย ในบทขึ้นจ๊อยบทแรก
วรรคแรก จะบังคับเสียงที่ไม่ใช่เสียงต่ำ จะใช้เสียงที่อยู่ในระดับกลางตั้งแต่เสียงสามัญขึ้นไป
วรรคที่สอง คำที่สองของวรรคไม่นิยมใช้เสียงต่ำ แต่คำสุดท้ายของวรรคบังคับเสียงต่ำ โท หรือตรี และวรรณยุกต์พิเศษของภาษาเมือง
วรรคที่สาม บังคับเสียงต่ำ โท ตรี และวรรณยุกต์พิเศษแต่ไม่นิยมเสียงเอก ไม่ใช้เสียงสามัญและเสียงจัตวา
วรรคสุดท้าย บังคับคำสุดท้ายเป็นเสียงจัตวาเท่านั้น
(บทขึ้นจ๊อย ในบางที่ไม่จำเป็นต้องมีก็ได้)
บทมาตรฐานที่หนึ่ง(สี่วรรค)
ซอ คำประพันธ์ประเภทซอ สามารถแยกออกไปได้อีกสิบกว่าแบบ ซึ่งจะยังไม่กล่าวถึงในที่นี้3-4 วรรค โดยบทแรกที่ขึ้นจ๊อยจะมี 4 วรรค วรรคละ 4 คำเป็นมาตรฐาน บทที่สองก็จะมีจำนวนเท่ากับบทแรก ส่วนเมื่อเริ่มบทที่สาม สี่ จ๊อยจะเปลี่ยนเป็นสามวรรค และวรรคสุดท้ายจะมีหกคำ จนถึงบทที่ห้าจะกลับมามีสี่คำใหม่ แล้วจะเริ่มวน 3-3-4 3-3-4 ไปเรื่อยๆจนจบ และจะบังคับว่าจบตรงบทที่มี 4 วรรคเท่านั้น(รายละเอียดอ่านข้างล่าง)*
วรรคแรก บังคับเสียงโท ตรี และวรรณยุกต์พิเศษ
วรรคที่สอง คำสุดท้ายบังคับเสียงจัตวา
วรรคที่สาม บังคับเสียงสามัญ
และวรรคสุดท้ายบังคับเสียงโทและวรรณยุกต์พิเศษ
(บางครั้งเมื่อใช้บทนี้เป็นบทนำจ๊อย จะตัดวรรคแรกออกแล้วตัดคำแรกของวรรคที่สองออกด้วยให้มันเหลือสามคำก็ได้)
บทมาตรฐานที่สอง(บังคับสามวรรคท่อนที่หนึ่ง)
วรรคแรกบังคับเฉพาะสามัญ โท ตรี วรรณยุกต์พิเศษและจัตวาเท่านั้น
วรรที่สอง บังคับเสียงโท ตรีและวรรณยุกต์พิเศษโดยต้องตรงกับคำสุดท้ายของวรรคที่สี่ของบทมาตรฐานที่หนึ่งก่อนถึงบทนี้ด้วย
วรรคที่สาม คำที่สี่บังคับเสียงสามัญ คำที่หกบังคับเสียงโท ตรีและวรรณยุกต์พิเศษ
บทมาตรฐานที่สาม(บังคับสามวรรคท่อนที่สอง)
วรรคแรก บังคับเสียงสามัญและเสียงจัตวา
วรรคที่สอง บังคับเสียงต่ำ โท ตรีและวรรณยุกต์พิเศษโดยเสียงต้องตรงกับคำสุดท้ายของวรรคสุดท้ายของบทมาตรฐานที่สองก่อนหน้า
วรรคที่สาม คำที่สองไม่ใช้เสียงสามัญ และคำสุดท้ายบังคับเสียงสามัญเท่านั้น
เมื่อจับสัมผัสได้แล้ว การเขียนบทจ๊อยจะบังคับบทมาตรฐานที่หนึ่ง สอง และสามไปเรื่อยๆจนกระทั่งจบด้วยบทมาตรฐานที่หนึ่งอีกครั้งหลังจากแต่งได้กี่บทก็ตาม สำหรับบทนำขึ้นบทแรกนั้นไม่ได้บังคับ จะเขียนหรือไม่ก็ได้ แต่หากไม่เขียนจะต้องแก้ไขบทมาตรฐานที่หนึ่งอันเป็นบทนำจ๊อยแทนดังนี้
บทนี้เป็นมาตรฐานของบทสี่วรรคที่ไม่ใช่บทขึ้นจ๊อยทุกบท แต่ถ้าใช้บทลักษณะนี้ขึ้นจ๊อย วรรคแรกบางที่ใช้คำเพียงสามคำเท่านั้น)1)
หากใช้บทนี้ทั้งสี่วรรค ให้เขียนตามมาตรฐานไม่ต้องเปลี่ยนแปลง2)
การลงจบ
เมื่อเขียนบทจนจบแล้ว เราสามารถจบจ๊อยได้เลย แต่ในกรณีที่เป็นการเขียนจ๊อยสมบูรณ์ จ๊อยประกอบพิธี ประกอบงานหรือจ๊อยสำคัญ ควรมีการลงจบด้วยเพื่อให้จ๊อยสมบูรณ์ยิ่งขึ้น โดยคำลงจ๊อยที่ใช้จะต้องมีคำว่า "สุดเสี้ยงลง" เป็นคำขึ้น และมีคำว่า "ก่อนแหล่นายเฮย" เป็นคำลงท้ายเสมอ เช่น
คำลงจบที่นิยมกันที่สุด
แต่หากใช้วรรคที่สองของบทขึ้น นิยมตัดคำแรกของวรรคออกเหลือสามคำ ส่วนคำที่เหลือบังคับตามมาตรฐานทุกประการ(คำที่สองอันเป็นคำแรกของบทนิยมใช้เสียงจัตวา)==แบบแรก "สุดเสี้ยงลงป๋งวางสู่กั๋นฟังก่อนแหล่นายเฮย"
แบบที่สอง "สุดเสี้ยงลงป๋งวางเอวังสู่กั๋นฟังก่อนแหล่นายเฮย"
และแบบที่สาม "สุดเสี้ยงลงเต้าอี้เต้านี้ก่อนแหล่นายเฮย"
(สามารถคิดแบบอื่นได้อีก แต่ต้องให้สอดคล้องกับทำนองจ๊อยและไม่ผิดจากบังคับมาตรฐาน อาจมีบางท้องถิ่นหรือนักแต่งบางคนใช้คำอื่นในการลงจบ แต่ก็ยังยึดหลักให้สอดคล้องกับทำนองจ๊อยอยู่เช่นเดิม)
หลังจบจ๊อย
จบจ๊อยแล้ว หากจะให้เพราะกว่าเดิม คนพื้นเมืองนักแต่งทั้งหลายก็จะมีบท "สะบันงายม หลามป๋ายใบ---" แทรกเข้ามา โดยใบดังกล่าวต้องเป็นใบที่เป็นเสียงวรรณยุกต์พิเศษหรือเสียงโท และบทนี้บังคับสามวรรคเป็นมาตรฐาน ส่วนคำยังหาหลักแน่นอนไม่ได้
วันนี้คงต้องลงแค่เรื่องเดียวก่อนค่ะ ถ้าจะเอาเรื่องซอมาลงอีกกระทู้คงยาวเกินไปแน่ๆ เอาเป็นว่าเดี๋ยวลงให้ในโอกาสหน้าแล้วกันน้อ ใครมีอะไรสงสัยโพสต์ถามในนี้ได้ค่ะ หรือจะถามเป็นการส่วนตัวใน
id. ก็ได้ ขอบคุณทุกคนที่เข้ามาอ่านนะคะ เดี๋ยวรอบหน้าอาจหาคลิปหรืออะไรมาประกอบด้วยก็ได้ค่ะPS. เฮ้อ เรามันเป็นคนที่แค่ตัวเองที่รู้จักตัวเอง แค่ตัวเองคนเดียวจริงๆ แม้แต่คนใกล้ชิดที่สุดก็ยังไม่รู้เลย
แสดงความคิดเห็น