โครงงานวิทย์ปวดสมอง : ทำอะไรดีนะ?

           สวัสดีค่ะน้องๆ เมื่อสัปดาห์ที่แล้ว พี่มิ้นท์พูดถึงเคล็ดลับการเรียนวิชาคณิตศาสตร์ไปแล้ว(ใครยังไม่อ่าน กดเลย^^) มาสัปดาห์นี้ขอพูดถึงอีกวิชาที่ทำลายขวัญและกำลังใจเด็กไทยไปเยอะ คงจะเป็นอะไรไปไม่ได้นอกจากพลศึกษา เอ้ย!! ไม่ใช่แล้ว... วิชา "วิทยาศาสตร์" นั่นเองค่ะ

           น้องๆ ที่เรียนสายวิทย์มา คงได้ยินคำว่า "โครงงานวิทยาศาสตร์" จนหูเปื่อย แต่ไม่ใช่แค่พี่ๆ นะคะ น้องๆ ม.ต้น ก็ต้องทำ "โครงงานวิทยาศาสตร์" ด้วย ความยากของการทำโครงงานวิทยาศาสตร์ไม่ใช่ปัญหาระหว่างการทำ แต่มันคือการคิดเรื่องที่จะทำต่างหาก อุตส่าห์คิดเรื่องเด็ดๆ ได้อาจารย์ก็ไม่ให้ผ่านสักที หรือคิดขึ้นใหม่แต่ก็ไปซ้ำกับกลุ่มอื่น หรือคิดโครงงานได้ แต่ไม่รู้ว่าจะทำไหวมั้ย และอีกสารพัดปัญหาที่ทำให้น้องๆ เครียด ปวดสมองกันเป็นแถว วันนี้พี่มิ้นท์เลยขอนำประสบการณ์ที่เคยผ่านโครงงานวิทยาศาสตร์มาบ้าง รวมถึงจากที่ได้สอบถามพี่ๆ อีกหลายคน ใครที่คิดหัวเรื่องโครงงานไม่ออก รีบอ่านด่วนเลยนะคะ

          ก่อนอื่นน้องๆ ต้องทำความเข้าใจก่อนว่า "โครงงานวิทยาศาสตร์" คืออะไร ทำไปเพื่ออะไร?
    
           โครงงานวิทยาศาสตร์ คือ การศึกษาหรือกิจกรรมทางวิทยาศาสตร์ที่นักเรียนเป็นผู้คิดค้นและลงมือศึกษาด้วยตนเอง โดยใช้ความรู้และกระบวนการทางวิทยาศาสตร์เข้ามาช่วย ดังนั้นการทำโครงงานวิทยาศาสตร์จึงตั้งต้นที่ "ปัญหา" จากนั้นน้องๆ ต้องค่อยๆ แก้ปัญหาด้วยความรู้และใช้วิทยาศาสตร์เข้ามาแก้ปัญหานั่นเองค่ะ ทั้งหมดนี้ผู้เรียนต้องทำเองทั้งหมด แต่ก็มีอาจารย์ที่ปรึกษาคอยช่วยอยู่ห่างๆ ได้

           โครงงานวิทยาศาสตร์ยังแบ่งเป็นอีก 4 ประเภท คร่าวๆ คือ
                1. โครงงานประเภททดลอง ก็เป็นโครงงานที่น้องๆ จะต้องออกแบบการทดลอง โดยมีทั้งตัวแปรต่างๆ ที่มีผลต่อการทดลอง เช่น โครงงานการขจัดก๊าซมลพิษในอากาศ
                2. โครงงานประเภทสิ่งประดิษฐ์ คือ โครงงานที่น้องๆ ต้องประดิษฐ์สิ่งต่างๆ ขึ้นใหม่หรือปรับปรุงของเดิมให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยใช้ความรู้หลักการทางวิทยาศาสตร์เข้ามาสร้างสรรค์ เช่น โครงงานเตาอบพลังงานแสงอาทิตย์ สิ่งประดิษฐ์จากเศษวัสดุเหลือใช้
                3. โครงงานประเภทสำรวจและรวบรวมข้อมูล เป็นโครงงานลักษณะการเก็บข้อมูลภาคสนาม น้องๆ จะต้องสำรวจ รวบรวมข้อมูลมาจำแนกเป็นหมวดหมู่ และนำเสนอเพื่อให้เห็นความสัมพันธ์ของสิ่งต่างๆ ที่เราศึกษา เช่น การศึกษาพฤติกรรมระหว่างมดกับหนอนชอนเปลือกต้นลองกอง
                4. โครงงานประเภททฤษฎี เป็นโครงงานที่นำเสนอหลักการหรือทฤษฎีใหม่ๆ อย่างมีเหตุผลและต้องมีข้อมูลมาอ้างอิงเสมอ เช่น โครงงานการกำเนิดของแผ่นดินไหวในประเทศไทย

           จากทั้ง 4 รูปแบบ หากคุณครูไม่กำหนด น้องๆ สามารถเลือกรูปแบบใดก็ได้ตามความสนใจและคิดว่าเราสามารถทำไหว เพราะแต่ละแบบมีความสนุกและความยากแตกต่างกัน หากไม่ชอบนั่งจดบันทึกเก็บข้อมูลทุกวัน อาจจะเลือกทำสิ่งประดิษฐ์หรือทดลองก็ได้ เป็นต้น

           สำหรับขั้นตอนการทำโครงงานวิทยาศาสตร์ในแต่ละประเภทไม่ต่างกันค่ะ จุดเริ่มต้นคือต้องคิดและตัดสินใจก่อนว่าจะเลือกทำโครงงานอะไร ต้องคิดเยอะๆ หาข้อมูลเยอะๆ ขั้นตอนนี้ทำแค่คนเดียวไม่ไหวแน่ๆ ต้องช่วยกันระดมความคิดกับเพื่อนๆ อันไหนเจ๋งจดออกมาไว้เลย เมื่อได้หัวข้อโดนใจแล้วให้ไปหาข้อมูลเกี่ยวกับสิ่งที่เราจะทำทั้งจากห้องสมุด อินเทอร์เน็ต ประสบการณ์ส่วนตัวสองที่นี้ไม่พอค่ะ พี่มิ้นท์เลือกที่จะไปห้องสมุดของมหาวิทยาลัย เพื่อไปหาวิทยานิพนธ์ของพี่ๆ ป.โท อ่านด้วย เข้าใจบ้างไม่เข้าใจบ้าง ก็เอาไปถามคุณครู ดีกว่าอยู่ในกรอบข้อมูลแคบๆ นะคะ

           เมื่อได้ข้อมูล หลักการหรือทฤษฎีต่างๆ แล้ว มาถึงขั้นวางแผนการทดลอง ระยะเวลาดำเนินงานกี่สัปดาห์ กี่เดือน แบ่งให้ชัดเจนว่าวันไหนทำอะไรบ้าง รวมไปถึงวางแผนเรื่องการใช้อุปกรณ์ด้วยนะคะ แล้วก็เริ่มร่างโครงงานกันเลย ซึ่งร่างโครงงานนี้ก็เหมือนไกด์บุ๊คที่น้องๆ จะต้องลงมือทำตามและเช็คผลนั่นเอง จากนั้นก็ลงมือทดลองตามเวลาที่กำหนด พร้อมสรุปผล ที่เหลือก็เป็นการทำรายงานโครงงานวิทยาศาสตร์และการนำเสนอ จะอลังการงานสร้างแค่ไหนก็ขึ้นอยู่กับความสามารถของน้องๆ ค่ะ (ในส่วนของการเขียนรายงานโครงงานวิทยาศาสตร์ พี่มิ้นท์ไม่ขอพูดถึงนะ คิดว่าโรงเรียนน่าจะมีตัวอย่างให้ดูค่ะ)

           ตามสัญญาค่ะ พี่มิ้นท์จะพูดถึง "วิธีคิดเรื่องโครงงานวิทยาศาสตร์" เป็นปัญหาที่หลายคนคิดกันข้ามวันข้ามคืนก็คิดไม่ออก ลองดูเทคนิคเหล่านี้ดูนะคะ เผื่อจะคิดเรื่องได้ง่าย ถูกใจทั้งอาจารย์และถูกใจคนทำด้วยค่ะ
                1. สังเกตสิ่งรอบตัวที่เป็นปัญหา ทั้งภายในบ้าน โรงเรียน หมู่บ้าน ดูว่ารอบๆ ตัวมีอะไรบ้างที่ขัดหูขัดตา อยากแก้ไข หรือทำให้เกิดประโยชน์ขึ้นมาใหม่  เช่น พบว่าแม่น้ำแถวบ้านมีผักตบลอยขึ้นมาเต็มเลย คิดต่อยอดไปว่านอกจากกำจัดด้วยการเก็บขึ้นมาเฉยๆ แล้ว ผักตบพวกนี้เอาไปใช้ทำอย่างอื่นได้อีกหรือเปล่า ที่ผ่านมามีการนำไปใช้สานตะกร้าก็ลองคิดให้แปลกกว่านี้ เป็นต้น "การสังเกต" นับเป็นเรื่องสำคัญของการเรียนวิทยาศาสตร์เลยนะคะ ฉะนั้นคิดจะทำโครงงานวิทย์ ต้องสังเกตเยอะๆ ค่ะ

                2. ต่อยอดจากโครงงานอื่นที่เราเคยศึกษามา น้องๆ ต้องเคยรู้สึกแบบนี้แน่นอนว่าพอดูโครงงานวิทยาศาสตร์ของคนอื่นไปเรื่อยๆ แล้วรู้สึกว่าโครงงานนั้นน่าสนใจ อยากทำเรื่องนี้ แต่ถ้าเลือกที่จะทำแบบต้นฉบับทุกอย่างเป๊ะจะถือว่าน้องๆ ไม่มีความคิดสร้างสรรค์และก็อปปี้งานคนอื่น ซึ่งเป็นสิ่งที่ผิดค่ะ ทางที่ดีหากเห็นว่าพอจะเป็นโมเดลโครงงานเราได้ น้องๆ ต้องคิดต่อยอด เช่น อ่านเจอการไล่ยุงด้วยพืชชนิด A พบว่าต้น A ไล่ยุงได้ดีมากกก เมื่อถึงเวลาที่เราต้องทำเองจริงๆ อาจจะเปลี่ยนไปศึกษาต้นไม้ชนิด B C D เพื่อดูว่าให้ผลไล่ยุงได้หรือไม่  เป็นต้น

                3. สำรวจอาชีพในชุมชน แล้วดูว่าแต่ละอาชีพมีสิ่งที่เราสามารถปรับปรุงได้ด้วยวิทยาศาสตร์หรือไม่ เพื่อให้ได้คุณภาพดีขึ้นและมีประโยชน์ต่ออาชีพนั้นๆ เช่น ถ้าแถวชุมชนมีสวน แต่คนงานน้อยต้องเร่งเก็บผลผลิต น้องๆ อาจจะผลิตอุปกรณ์เก็บผลไม้จากสวนที่ไม่ให้ผลไม้ช้ำและเก็บได้เร็วเป็นต้น หรืออีกโครงงานที่พี่มิ้นท์หาข้อมูลเจอ เป็นโครงงานวิทยาศาสตร์เพื่อยืดอายุเส้นขนมจีนโดยใช้สมุนไพร โดยเปรียบเทียบจากสมุนไพร 6 ชนิด ได้แก่ ขิง ข่า ตะไคร้ กระเทียม กระชาย หอมแดง จากตัวอย่างนี้จะเห็นว่าถ้านำมาใช้อย่างแพร่หลายก็จะมีประโยชน์ต่อแม่ค้ามากๆ เลยค่ะ

                4. อ่านให้เยอะ ดูให้เยอะ หากเราไม่อ่านอะไรเลย จะไม่มีทางรู้เลยว่าโลกภายนอกเขาก้าวไปถึงไหนแล้ว ดังนั้นจะคิดหัวข้อโครงงานให้เจ๋งจริง น้องๆ จะต้องเปลี่ยนนิสัยตัวเองให้เป็นนักค้นคว้า ทั้งจากหนังสือวิทยาศาสตร์ หนังสือพิมพ์ หรือดูจากทีวีก็มีหลายรายการที่แสดงให้เห็นถึงภูมิปัญญาของคนไทย ที่น้องๆ น่าจะนำแนวคิดมาทำเป็นโครงงานวิทยาศาสตร์ได้

                5. ดูงานวิทยาศาสตร์บ่อยๆ ทั้งหน่วยงานของรัฐ โรงเรียนและมหาวิทยาลัยแต่ละแห่ง มีจัดนิทรรศการกันเป็นประจำทุกปีอยู่แล้วค่ะ แต่น้องๆ จะต้องตามข่าวนิดนึง การเข้าไปดูนิทรรศการต่างๆ น้องๆ จะได้เห็นผลงานของคนอื่น โดยเฉพาะนิทรรศการจากหน่วยงานต่างๆ ผลงานของผู้ใหญ่ช่วยให้มองเห็นวิทยาศาสตร์ทั้งในภาพกว้างและภาพลึกค่ะ เรื่องบางเรื่องน้องๆ อาจจะคาดไม่ถึง ฉะนั้นถ้ามีโอกาสลองไปดูนะคะ แนวคิดต่างๆ สามารถนำมาปรับปรุงโครงงานเราให้ดีขึ้นได้ด้วย

               6. เข้าหาอาจารย์ แม้ว่าอาจารย์ที่ปรึกษาโครงงานจะดุบ้าง เข้มงวดบ้าง แต่เชื่อเถอะค่ะว่าท่านอยากให้ผลงานเราออกมาดีๆ ดังนั้นบางอย่างท่านอยากให้หาข้อมูลด้วยตัวเองก่อน แต่ถ้าจนแล้วจนรอดหาข้อมูลจนเหนื่อยแล้วไม่ได้ไอเดียอะไรเลย ลองเอาข้อมูลที่มีพร้อมทั้งความคิดของเราไปเสนออาจารย์ดู ให้ท่านแนะนำเพิ่มเติมในส่วนที่บกพร่องไป หรือถามหนังสือที่เราควรไปหาเพิ่มเติมก็ได้ค่ะ นอกจากอาจารย์ที่ปรึกษาโครงงานแล้ว อาจารย์วิทยาศาสตร์ท่านอื่นๆ ก็เข้าไปคุยได้นะคะ^^
    
          นี่คือ 6 เทคนิคง้ายง่ายที่ช่วยกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์ของน้องๆ ได้ โรงเรียนไหนที่สั่งให้น้องๆ คิดโครงงานวิทยาศาสตร์แล้ว แต่น้องๆ ยังคิดไม่ออกก็ลองเอา 6 วิธีนี้ไปตัดสินใจดูนะคะ

           พี่มิ้นท์ชวนเม้าท์ : พูดถึงโครงงานวิทย์ทีไร รู้สึกเหนื่อยขึ้นมาทันที สมัยเรียนพี่มิ้นท์ทำโครงงานวิทยาศาสตร์เรื่องสีย้อมผ้าจากดอกไม้ค่ะ นอกจากจะต้องหาดอกไม้สีสดๆ ต้องคั้นสีออกมา แล้วยังต้องคิดวิธีทำให้สีติดผ้าด้วย ระหว่างที่ทดลองไปก็สนุกมากเลยค่ะ กว่าจะหาได้ว่าอะไรมีคุณสมบัติช่วยให้สีติดผ้า(แน่นทนนาน ขยี้เท่าไหร่ก็เอาไม่ออก) ทดลองกันจนดอกไม้หมดต้นเลยทีเดียว แต่อย่าถามนะว่าใช้อะไร เพราะพี่มิ้นท์ลืมไปแล้วค่ะ 5555
            น้องๆ ที่ผ่านโครงงานวิทย์มาแล้ว ทำอะไรกันไปบ้างแล้วได้ผลยังไงบ้างคะ?? มาเม้าท์ให้ฟังบ้างก็ดีนะคะ

ข้อมูลอ้างอิงและรูปภาพประกอบจาก
http://pioneer.netserv.chula.ac.th
www.squidoo.com/k12interactivescienceprojects,
www.bisd.us

เกมทายใจ : เกรดเทอมนี้จะเป็นอย่างไร

ระวัง!! เสพติดสมาร์ทโฟนมากๆ ความคิดสร้างสรรค์แย่