ต่อมายังคงว่ากันด้วยเรื่องของจิตใจมนุษย์ค่ะ พี่หวานรู้สึกว่าจากการอ่าน ประชุมโคลงโลกนิติ จะทำให้ได้เจอวรรคทองที่ทั้งน่าสนใจและอธิบายภาพชีวิตคนเราได้อย่างชัดเจนหลายเรื่องเลยค่ะ สำหรับวรรคทองบทนี้ก็ยังพูดถึงเรื่องความตื้นลึกของใจคนค่ะ ซึ่งเรามักจะได้ยินการเปรียบเทียบว่า รู้หน้าไม่รู้ใจ อยู่บ่อยๆ นั่นก็เพราะว่าสิ่งที่วัดยากยิ่งกว่าความลึกของมหาสมุทรก็คือความซับซ้อนของจิตใจมนุษย์เรานี่เองค่ะ ถึงมหาสมุทรจะลึกแต่อาจจะใช้สายวัดทอดวัดดูได้ ภูเขาสูงใหญ่ก็เช่นกันเรายังสามารถวัดได้แต่จิตใจของคนเราจะใช้อะไรมาวัดก็ไม่มีทางวัดได้ จึงถือได้ว่าวรรคทองบทนี้แอบแฝงการใช้ชีวิตที่สอนให้เราอย่าไว้ใจคนอย่างง่ายดาย เพราะสิ่งที่อยู่ข้างในมีแค่เราผู้เป็นเจ้าของใจตัวเองเท่านั้นที่รู้ และแน่นอนว่าบางครั้งเราเองยังไม่เข้าใจตัวเองเลยใช่มั้ยคะ จิตใจมนุษย์นี่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และคาดเดาได้ยากมากที่สุดแล้วล่ะค่ะ

 

(รูปภาพจาก : http://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=skybeach&month=06-2012&date=26&group=2&gblog=258)

ถ้าจะให้พูดถึงวรรคทองเรื่องความลึกของจิตใจมนุษย์ พี่หวานคิดว่าน้องๆ อีกหลายคนต้องแย้งว่าวรรคทองบทนี้ได้ยินบ่อยกว่าบทข้างบนแน่นอน เพราะวรรคทองบทนี้พี่หวานยกมาจากเรื่อง พระอภัยมณี ค่ะ เป็นตอนที่พระฤๅษีตามมาช่วยสุดสาครจากการล่อลวงของชีเปลือยหลังจากโดนหลอกเอาไม้เท้ากับม้านิลมังกรไปนั่นเอง ด้วยสุดสาครนั้นยังเป็นเด็กอาจจะรู้ไม่ทันความคิดชั่วร้ายของชีเปลือย เมื่อพระฤๅษีตามมาช่วยจึงสั่งสอนว่า อย่าคิดไว้ใจใครง่ายๆ อีก เพราะจิตใจมนุษย์ลึกเกินจะหยั่งถึงได้ เปรียบกับเถาวัลย์ที่พันกันยุ่งเหยิง แต่จิตใจของคนเรานั้นยุ่งเหยิงยิ่งกว่าเถาวัลย์ซะอีก คนที่จะรักและหวังดีกับเราจริงๆ มีแค่ผู้เป็นพ่อแม่เท่านั้น ให้รู้จักพึ่งตนเองให้มาก ใช้ชีวิตอย่างรอบคอบและรู้จักใช้ความคิดในการดำเนินชีวิต ถึงการเรียนวิชาความรู้จะเป็นสิ่งสำคัญในการดำเนินชีวิต แต่ก็ควรมีปัญญาในการเอาตัวรอดด้วยเช่นกัน 

 

          “ ความรู้คู่เปรียบด้วย                   กำลัง กายแฮ
     สุจริตคือเกราะบัง                             ศาสตร์พ้อง
     ปัญญาประดุจดัง                             อาวุธ
     กุมสติต่างโล่ป้อง                             อาจแกล้วกลางสนาม”

วรรคทองต่อมานี้เป็นวรรคทองที่พี่หวานเคยเจอในคาบเรียนค่ะ แล้วอาจารย์ให้เขียนบทพูดสุนทรพจน์จากบทนี้ ซึ่งตอนนั้นก็คิดไม่ตกเลยทีเดียว55555 ไม่รู้จะเริ่มจากตรงไหน ตีความก็ไม่ออกก็เลยเขียนไปตามความเข้าใจ แต่ตอนนี้พี่หวานเข้าใจแล้วค่ะถึงความหมายที่แฝงอยู่ในวรรคทองบทนี้  ที่มาของโคลงบทนี้เป็นบทพระราชนิพนธ์ที่รวมพิมพ์อยู่ในหนังสือ ประชุมโคลงสุภาษิต พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 5 โดยพระองค์ได้แต่งเพื่อพระราชทานให้แก่พระบรมวงศานุวงศ์ ถึงเรื่องการดำเนินชีวิต เปรียบว่าเราจะสามารถต่อสู้ในสนามชีวิตได้อย่างกล้าหาญก็ต่อเมื่อเรามีความรู้ เป็นเหมือนกำลังกาย มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นเกราะกำบังความชั่วร้าย มีปัญญาความรู้เป็นอาวุธไว้ตอบโต้ปัญหาต่างๆ และสิ่งสุดท้ายคือต้องมีสติเป็นเหมือนโล่ป้องกันตัวเราจากอันตรายต่างๆ พี่หวานคิดว่าข้อคิดการใช้ชีวิตบทนี้สามารถประยุกต์ใช้ได้กับทุกยุคทุกสมัยเลยค่ะ เพราะคนเราควรจะดำเนินชีวิตอยู่บนความไม่ประมาทและใช้สติในการดำเนินชีวิตนะคะน้องๆ ^^

 

          “ ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์            มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต
     แม้นพูดชั่วตัวตายทำลายมิตร                 จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา ”

วรรคทองนี้เรามักจะได้ยินกันบ่อยไม่แพ้บทอื่นเลยค่ะ เพราะเป็นวรรคทองจากนิราศเรื่องดังฝีมือการประพันธ์ของท่านกวีเอกสุนทรภู่อีกแล้ว ชื่อเรื่อง นิราศภูเขาทอง เป็นนิราศที่น้องๆ น่าจะเคยเรียนกันเกือบทุกคนเลยเนอะ โดยวรรคทองบทนี้เป็นตอนที่สุนทรภู่ล่องเรือไปถึงตำบลบางพูด ก็เลยแต่งบทนี้ขึ้นมาให้สอดคล้องกับชื่อสถานที่ที่ไป โดยบทนี้สอนเรื่องการพูดจา เป็นใครก็ต้องชอบคนที่พูดจาไพเราะน่าฟัง รู้จักพูดดี ถูกกาลเทศะมากกว่าคนที่มีคำพูดไว้ทำร้ายผู้อื่นใช่มั้ยล่ะคะ เพราะการใช้คำพูดดีๆ ต่อผู้อื่น คนที่ได้ฟังก็จะรู้สึกสบายใจ มีความรู้สึกดีๆ ตอบรับกับการพูดแบบนั้น แต่ถ้าพูดจาไม่ดีสิ่งที่ได้รับก็คงจะกลับกันเลยล่ะค่ะ บางทีถ้ารุนแรงอาจจะทำให้คนเราต้องผิดใจกันเพราะคำพูดนี่ก็มีให้เห็นมากมายเลยทีเดียว วรรคทองบทนี้จึงสอนในเรื่องการใช้ชีวิตที่ดีว่าควรจะเลือกใช้คำพูดดีๆ ในการดำเนินชีวิตค่ะ ถ้าพูดดี คิดดี ทำดี ชีวิตต้องได้เจอคนดีๆ และเรื่องดีๆ อย่างแน่นอน
 

          “ อันอ้อยตาลหวานลิ้นแล้วสิ้นซาก       แต่ลมปากหวานหูไม่รู้หาย
     แม้เจ็บอื่นหมื่นแสนจะแคลนคลาย               เจ็บจนตายนั้นเพราะเหน็บให้เจ็บใจ”

และเราก็ยังคงอยู่กันที่วรรคทองช่วยเตือนใจเกี่ยวกับเรื่องคำพูดคำจานี่แหละค่ะ(เห็นมั้ยคะว่าการพูดนี่เป็นสิ่งที่ควรระวังจริงๆ น้าา นอกจากพูดดีเเล้วต้องพูดเป็นด้วย) วรรคทองบทนี้เป็นบทหนึ่งจาก เพลงยาวถวายโอวาท ผลงานอีกเรื่องของสุนทรภู่ ซึ่งท่านก็ยังคงให้แง่คิดเกี่ยวกับการใช้คำพูดโดยมีความหมายโดยนัยว่า ความหวานจากอ้อยหรือน้ำตาลนั้นหวานได้ไม่นานเดี๋ยวก็หมดไป แต่ความหวานจากลมปากของคนนั้นเป็นสิ่งที่ชื่นใจและตราตรึง ทำให้คนเรามักติดอยู่กับคำหวาน จนอาจจะไม่ทันระวังใจโดนคนอื่นใช้คำหวานนี้มาทำร้ายได้ ดังที่วรรคต่อมาพูดถึงว่า ถึงจะเจ็บจากอะไรมากมาย แต่สิ่งที่จะเป็นบาดแผลในใจคนเราได้นานที่สุดก็คือบาดแผลจากคำพูดนั่นเองค่ะ บางทีเป็นแผลที่ร่างกายแปบเดียวก็ตกสะเก็ดแล้วหายไป แต่ถ้าเป็นแผลที่ใจ พี่หวานก็ไม่รู้เหมือนกันค่ะว่าต้องใช้เวลารักษานานแค่ไหน เพราะฉะนั้นเราไม่มีทางรู้เลยว่าคำพูดของเราจะไปทำร้ายใจของใครรึเปล่า ทางที่ดีควรใช้ชีวิตอย่างระมัดระวังคำพูด รักษาน้ำใจคนฟัง และพูดถึงกันแต่เรื่องดีๆ จะดีกว่านะคะ


 

          “ชนใดไม่มีดนตรีกาล                   ในสันดานเป็นคนชอบกลนัก
    อีกใครฟังดนตรีไม่เห็นเพราะ                  เขานั้นเหมาะคิดขบถอัปลักษณ์
    หรืออุบายมุ่งร้ายฉมังนัก                     มโนหนักมืดมัวเหมือนราตรี    
    และดวงใจย่อมดำสกปรก                     ราวนรกชนเช่นกล่าวมานี่       
    ไม่ควรใครไว้ใจในโลกนี้                        เจ้าจงฟังดนตรีเถิดชื่นใจ”
 

วรรคทองต่อมาเป็นอีกวรรคทองที่พี่หวานได้ยินบ่อยมากเลยค่ะ แต่ก็เพิ่งจะมารู้เดี๋ยวนี้เองว่าเป็นบทหนึ่งจากเรื่อง เวนิสวาณิช ในตอนที่ลอเร็นโซได้บรรยายให้เจสสิกาเห็นพลังของเสียงดนตรีที่มีต่อสิ่งมีชีวิต ซึ่งใจความก็มีว่า คนที่มีนิสัยไม่ชื่นชอบในดนตรีจะต้องเป็นคนที่แปลกประหลาดมากแน่ๆ จิตใจคงจะเงียบสงัดและดำมืดเหมือนยามราตรี อีกทั้งรัชกาลที่ 6 ผู้ประพันธ์ได้แสดงให้เห็นความหยาบกระด้างของจิตใจคนที่ฟังดนตรีแล้วรู้สึกไม่เพราะ หรือ ไม่ชอบการฟังดนตรี ว่าเป็นจิตใจที่ขาดการรับรู้ถึงความงดงามของศิลปะที่มาในรูปแบบของดนตรี เพราะเสียงเพลงนี้จะช่วยขัดเกลาจิตใจของเราได้ ถ้าใครอ่านมาจนถึงวรรคสุดท้ายจึงมีบอกเอาไว้ว่า เจ้าจงฟังดนตรีเถิดชื่นใจ เป็นการให้ข้อคิดผ่านวรรคทองที่พี่หวานเห็นด้วยอย่างมากอีกข้อหนึ่งเลยล่ะค่ะ เพราะพี่หวานเชื่อว่าดนตรีสามารถเยียวยาทุกอย่างได้ ขนาดเวลารถน้ำต้นไม้ยังมีวิจัยออกมาเลยนะคะ ถ้าพืชได้รับคลื่นเสียงที่เหมาะสมก็จะทำให้ได้ผลผลิตที่เพิ่มขึ้นด้วย เห็นอานุภาพจากเสียงดนตรีรึยังคะทุกคนนน *O*

 

            “ หากสยามยังอยู่ยั้ง                  ยืนยง
       เราก็เหมือนอยู่คง                            ชีพด้วย
       หากสยามพินาศ                             ไทยอยู่ ได้ฤา
       เราก็เหมือนมอดม้วย                       หมดสิ้นสกุลไทย”

และก็มาถึงวรรคทองบทสุดท้ายที่พี่หวานจะยกมาพูดให้น้องๆ ดูแล้วค่ะ แค่อ่านโคลงข้างบนตั้งแต่วรรคแรกก็คงบอกได้เลยว่าทุกคนอาจจะคุ้นเคยเมื่อปรากฏเป็นเนื้อเพลงในเพลงสยามานุสสติ มากกว่าจะคุ้นว่ามาจาก โคลงสยามานุสสติ พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 ใช่มั้ยคะ พี่หวานยกวรรคทองบทนี้มาเพราะเห็นถึงความหมายอันลึกซึ้งที่อยู่ในโคลงบทนี้ค่ะ จุดประสงค์ของโคลงสยามานุสสติก็เพื่อปลุกใจทหาร และสร้างสำนึกรักในชาติบ้านเกิดของตนเอง เปรียบกับการที่ว่า ถ้าสยามยังคงอยู่ คนในชาติที่เป็นเหมือนส่วนประกอบของประเทศสยามในสมัยนั้นก็ยังคงอยู่เช่นกัน ถ้าเมื่อใดที่สยามต้องล่มลง เราซึ่งเป็นผู้อาศัยอยู่ในผืนดินสยามจะไม่ล่มไปด้วยหรือ ด้วยความต้องการอยากให้คนในชาติมีความรักและสามัคคีกัน นารถ ถาวรบุตรก็ได้นำเนื้อหาจากโคลงบทนี้ไปประพันธ์เป็นเพลงสยามานุสสติขึ้นเพื่อประกอบภาพยนตร์เรื่องบางระจันในปี พ.ศ.2482 และได้กลายมาเป็นเพลงที่ทุกคนรู้จักกันมาจนถึงปัจจุบันนั่นเองค่ะ
 

เป็นยังไงกันบ้างคะน้องๆ คุ้นเคยวรรคทองอันไหนกันบ้างเอ่ย? ^^ ถ้าน้องๆ สังเกตจะเห็นว่าคำสอนยอดนิยมที่มักพบมากในวรรณคดีก็คือเรื่องความรักของพ่อแม่ที่ยิ่งใหญ่ยากจะหาอะไรมาเปรียบ ความลึกลับซับซ้อนของใจคน ไปจนถึงการใช้คำพูดให้ถูกกาลเทศะ โดยเฉพาะคำสอนของท่านสุนทรภู่ที่พี่หวานเห็นด้วยมากๆ ในเรื่องของการพูดค่ะ แม้ว่าหลายๆ บท จะเป็นบทประพันธ์ที่มีมานานแล้วแต่ต้องยอมรับเลยนะคะว่ายังสามารถใช้ได้จริงในปัจจุบันแทบทุกบทเลยล่ะค่ะ หวังว่าน้องๆ คงจะสนุกไปกับการรู้จักวรรคทองที่พี่หวานนำมาเสนอกันนะคะ แล้วคราวหน้าจะเป็นเรื่องอะไร ต้องติดตามน้าา ^__^
 

พี่หวาน
 

ขอบคุณข้อมูลอ้างอิงจาก

หนังสือกวีวัจน์วรรณนา : ราชบัณฑิตยสถาน, 2557
หนังสือสารานุกรมวรรณคดี : ประพัฒน์ ตรีณรงค์และสงวน อั้นคง, 2516