จะสิ้นปีแล้ว พี่น้องเชื่อว่าหลายคนคงกำลังวางแผนไปเที่ยว Count Down ต่างประเทศบ้าง ต่างจังหวัดบ้าง หรือบางคนก็จะ count มันหน้าคอมฯ ในห้องตัวเองนี่แหละ

             สำหรับใครที่ไม่รู้จะทำอะไรตอนนี้ พี่น้องก็มีบทความวิจารณ์หนังสือเรื่อง Divergent มายาเร้นโลก มาให้อ่านกัน มีใครอ่านเรื่องนี้แล้วบ้าง มันออกมาได้สักพักแล้วแหละ และพี่ก็ใช้เวลานานมากกว่าจะอ่านจบ เพราะไม่ค่อยมีเวลาเท่าไร ถ้าใครอ่านแล้ว บทความนี้ก็จะช่วยให้เราเข้าใจนิยายเรื่องนี้มากขึ้น แต่ถ้าใครยังไม่ได้อ่าน ก็จะได้ลองแย้มๆ ดูว่าเรื่องนี้เกี่ยวกับอะไร มันสนุกหรือเปล่า ไม่ต้องกลัวว่าจะโดนสปอยล์เนื้อหาเลย

             Divergent (ไดเวอร์เจนท์) เป็นนิยายที่ผสานหลายแนวมาก หลักๆ มันคือนิยายสำหรับวัยรุ่น (YA Literature) แนว Romantic (มีความรักมาเกี่ยวข้อง) และ Action (บู๊สนั่นเช่นกัน) นอกจากนี้มันยังอิงแนวคิด Dystopia อีกด้วย

             นิยายเรื่องนี้เปิดเรื่องด้วยนางเอก เบียทริซ ซึ่งถึงวัยที่จะต้องเกณฑ์ทหาร เอ้ย เลือกเผ่า คือโลกของเธอแบ่งออกเป็น 5 เผ่า ตอนแรกเธอจะได้เกิดมาในเผ่าหนึ่งก่อน แต่พออายุถึงปุ๊บ เธอจะต้องตัดสินใจว่าจะอยู่กับเผ่าเดิม หรือย้ายไปเผ่าใหม่ที่ตรงใจเธอมากกว่า

             แน่นอนว่าเธอต้องเลือกย้ายเผ่า เพราะถ้าไม่ย้าย เราก็ไม่รู้จะอ่านนิยายเรื่องนี้ไปทำไม แต่ที่มันต้องลุ้นเพราะจริงๆ แล้วเธอไม่ใช่เด็กธรรมดา แต่เธอจัดเป็นพวกไดเวอร์เจนท์ อยู่กับเผ่าไหนไม่ได้เลย และการเป็นไดเวอร์เจนท์ถือเป็นตัวอันตราย เธอเลยต้องปิดบังสถานะของตัวเองเอาไว้และใช้ชีวิตอยู่ในเผ่าใหม่ โดยเฝ้าระแวงตลอดเวลาว่าใครจะจับไต๋เธอได้ ระหว่างที่เธอย้ายเผ่านั้นเอง เธอก็ค่อยๆ รู้ความลับของเผ่าอื่นๆ ทำให้เธอซวยหนักขึ้นไปอีก

             นี่คือเรื่องย่อๆ ของเล่มนี้ เพื่อให้ทุกคนเห็นภาพคร่าวๆ เผื่อใครยังไม่ได้อ่าน หลังจากนี้เราจะมาทะลวงไส้ Divergent กัน
 

             โลกของ Divergent เป็นการจำลองอเมริกาในอนาคตข้างหน้า ที่พลเมืองถูกแบ่งเป็น 5 เผ่าพันธุ์ แต่ละเผ่าจะมี "คุณธรรม" และ "หน้าที่ในสังคม" ต่างกันออกไป ดังนี้
 

             นอกจากนี้ยังมีพวก "ไร้เผ่า" คือพวกที่ถูกเนรเทศออกจากเผ่าตัวเอง พวกที่เปลี่ยนเผ่าแล้วไม่สามารถอยู่ร่วมกับคนในเผ่าได้ พวกนี้เหมือนคนเร่ร่อนและไม่มีที่ยืนในสังคมเลย ต้องคอยรับอาหารเสื้อผ้าบริจาคจากเผ่าแอ็บเนเกชั่น
 

             การแบ่งเผ่าใน Divergent ทำให้พี่นึกถึงการแบ่งบ้านใน Harry Potter ที่มี 4 บ้านตามลักษณะนิสัยของเด็กๆ บ้านกริฟฟินดอร์สำหรับเด็กที่กล้าหาญ บ้านฮัฟเฟิลพัฟสำหรับเด็กใจดี บ้านเรเวนคลอสำหรับเด็กฉลาด บ้านสลิธิรีนสำหรับเด็ก...เอ่อ...นั่นแหละ

             ถ้าเปรียบเทียบสองเรื่องนี้ น้องๆ เห็นอย่างที่พี่เห็นหรือเปล่า
 

             ความสะดวกอย่างหนึ่งในเรื่อง Harry Potter ก็คือการใช้เวทมนตร์เพื่อควบคุมทุกสิ่ง และเวทมนตร์เป็นเครื่องมือที่พิสูจน์ไม่ได้ เราอยากให้เวทมนตร์ทำอะไรก็ได้ทั้งนั้น หมวกคัดสรรก็เลยเห็นเข้าไปในจิตใจของแต่ละคน และรู้ว่าใครควรอยู่บ้านไห

             แต่ Divergent ไม่ใช่ พลเมืองต้องเลือกเอง และบางครั้งพวกเขาก็เลือกเพราะไม่กล้าออกจากเผ่าเดิม กลัวคนเผ่าเดิมประณาม กลัวไม่ได้เจอหน้าพ่อแม่อีก ดังนั้นผลของการเลือกเองก็คือ เราอาจได้คนที่ไม่ตรงกับคุณธรรมประจำเผ่า คนที่จริงๆ แล้วขี้ขลาด แต่อยากไปอยู่ดอนท์เลส คนที่ชอบโกหก แต่ยอมมาอยู่กับแคนเดอร์ ฯลฯ

             เราเริ่มเห็นช่องโหว่ของการแบ่งเผ่าในเรื่องนี้แล้วใช่ไหมคะ มาขยายเรื่องนี้กันหน่อยดีกว่า
 

             ก่อนจะพูดถึงจุดอ่อนของการแบ่งเผ่าในเรื่อง Divergent เรามาดูสาเหตุที่พวกเขาอยากแบ่งเผ่ากันก่อนดีกว่า
             ในพิธีเลือกเผ่า จะมีคนกล่าวเปิดงานและเล่าถึงการแบ่งเผ่าออกเป็น 5 เผ่า เขาบอกว่า
 

             น้องๆ ชาว Dek-D คิดเหมือนกันไหมว่าความขัดแย้งทั้งหมดบนโลกใบนี้เกิดจาก "ด้านมืด" ของมนุษย์เรา เราเห็นด้วยไหมว่าอุปนิสัยต่างๆ เช่น ความก้าวร้าว ความเห็นแก่ตัว ความเขลา ฯลฯ พวกนี้คือจุดเริ่มต้นของความขัดแย้ง

             บางคนอาจเห็นด้วย บางคนอาจจะบอกว่าไม่ใช่แค่เห็นด้วยนะ แต่นิสัยแย่ๆ มันมียิ่งกว่าที่ในนิยายจำแนกไว้อีก

             แต่มาดู "วิธีกำจัดอุปนิสัยพวกนี้" ของเขาดีกว่าว่ามันขวานผ่าซากแค่ไหน

             ตามเรื่องเขาก็แค่แบ่งคนออกเป็นเผ่า แต่ละเผ่าคือเผ่าที่ไม่ชอบอุปนิสัยหนึ่ง และชื่นชมอีกอุปนิสัยหนึ่ง เรียกได้ว่าใครจะอยู่ดอนท์เลส ต้องกล้าหาญเท่านั้น ใครจะอยู่อีรูไดต์ ต้องฉลาดเท่านั้น ใครจะอยู่แอ็บเนเกชั่น ต้องมีจิตสาธารณะเท่านั้น และพวกเขาก็จะคุมคนในเผ่าให้มีอุปนิสัยแบบนี้ให้ได้ (สังเกตดีๆ พี่ใช้คำว่า 'คุม' นะ) จะได้ไม่ต้องมีอุปนิสัยแย่ๆ มาเป็นตัวจุดชนวนความขัดแย้งอีก

             พวกเรารู้สึกไหมว่าวิธีนี้มัน...ง่ายจัง

             ถ้าหากวิธีนี้มันช่วยให้คนเราไม่ต้องทะเลาะกัน ไม่ต้องก่อสงครามกันจริงๆ ทำไมถึงไม่มีใครเอาวิธีนี้มาใช้กับชีวิตจริงไปเลยล่ะ

             เพราะมันมีจุดอ่อนอยู่
 

             มีชาว Dek-D คนไหนเคยประสบปัญหานี้บ้างหรือเปล่าคะ?
 

             ทั้งหมดทั้งมวลนี้เกิดจากความซับซ้อนของมนุษย์เรา คนเราไม่ได้มีแค่นิสัยเดียวถูกต้องไหมคะ เราทุกคนหลายนิสัย มากบ้างน้อยบ้างปะปนกัน มีงานอดิเรกกันคนละสองสามอย่าง มีสีที่ชอบมาก ชอบรองลงมา มีอาหารที่ชอบเยอะแยะจนเลือกไม่ถูก และนานๆ จะเจอสักคนที่ชอบเหมือนกันไปหมด

             แล้วเราจะจำแนกคนเป็นเผ่าๆ โดยใช้คุณธรรมที่คนๆ นั้นยึดถือเพียงข้อเดียวได้ยังไง?

             อีกทั้งคุณธรรมของแต่ละเผ่าก็ให้คำจำกัดความไม่ได้ อย่าง "ความกล้าหาญ" แบบไหนที่เรียกว่า "ความกล้าหาญ" ในเรื่องชนเผ่าดอนท์เลสแทบจะกลายเป็นคนบ้านป่าเมืองเถื่อนอยู่แล้ว เพราะชอบไปผจญภัย เสี่ยงอันตรายกันตามใจอยาก พวกนี้คือ "ความกล้าหาญ" หรือเปล่า?

             การกระโดดจากรถไฟในขณะที่รถยังวิ่งอยู่เป็น "ความกล้าหาญ" หรือเปล่า?

             ถ้าหากมีการทะเลาะกัน เราต้องเผชิญหน้ากับศัตรู ตาต่อตาฟันต่อฟัน นี่เรียก "ความกล้าหาญ" หรือเปล่า?

             ถ้าหากเพื่อนเรากำลังจะโดนฆ่า เราเลยวิ่งเข้าไปปกป้องเพื่อน ยอมโดนต่อยแทน นี่เรียก "ความกล้าหาญ" หรือเปล่า?

             อะไรกันแน่ที่คนในเผ่าชื่นชมเป็น "คุณธรรมประจำเผ่า" ถ้าเราอ่านนิยายเราจะเริ่มเห็นพฤติกรรมบางอย่างของชาวดอนท์เลสที่ดูแล้วไม่น่าเรียกว่า "กล้าหาญ" อย่างที่เบียทริซ นางเอกของเรื่องก็เห็น

             มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตที่ซับซ้อนเกินกว่าจะให้จำกัดความด้วยคำเพียงคำเดียว เราควบคุมความ "ประพฤติ" คนได้ แต่เราควบคุม "จิตใจ" คนไม่ได้ นี่จึงเป็นจุดอ่อนของการแบ่งเผ่าในนิยายเรื่องนี้ และกลายเป็นชนวนสงครามที่สู้อุตส่าห์ป้องกันมาเป็นสิบๆ ปี

             มีหลายประเด็นมากที่น่าพูดถึงเกี่ยวกับนิยายเรื่องนี้ แม้จะเป็นนิยายที่โดนเปรียบเทียบกับ The Hungr Games จนโดนถล่มยับ แต่พี่คิดว่านิยายเรื่องนี้มีดีของมันเอง นำเสนอประเด็นที่ The Hunger Games ไม่ได้พูดถึง ถ้าใครชอบเรื่อง The Hunger Games ก็น่าจะลองอ่านเรื่องนี้ดู จะได้เห็นการนำเสนอแนวคิด "สังคมในอุดมคติ" อีกแบบ