[สารคดี]พลิกทะเลทรายให้กลายเป็นทะเลสาบ

การเปิดเขื่อนยักษ์ซานเสียต้าป้า (เขื่อนสามโตรกผา Three-gorges dam) ของจีนเมื่อปี 2006 อาจจะทำให้หลายคนคิดว่า นั่นคือโครงการก่อสร้างด้านชลประทานที่ใหญ่ที่สุดของมนุษยชาติ นับจากเขื่อนฮูเวอร์ในยุคทศวรรษที่ 70 แต่หลังผืนทรายในอุ้งมือเหล็กของโมอัมมาร์ กัดดาฟี แห่งลิเบีย กำลังก่อสร้างระบบชลประทานที่จะพลิกผืนทรายให้กลายเป็นแหล่งน้ำ เปลี่ยนดินแดนแห้งแล้งให้ชุ่มฉ่ำ เป็นผืนนาอุดมสมบูรณ์

ขอต้อนรับสู่สารคดี The Great Man-made River

โครงการต่อท่อส่งน้ำและก่อสร้างอ่างเก็บน้ำที่ยิ่งใหญ่และทะเยอทะยานที่สุดในโลก

"น้ำจืด" ทรัพยากรที่กำลังทวีคุณค่ามากขึ้นทุกวันในโลกยุคศตวรรษที่ 21 โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ดินแดนในเขตทะเลทรายที่ร้อนระอุและแห้งแล้งมาตลอด การแย่งชิงทรัพยากรน้ำกลายเป็นประเด็นในการพิพาทระหว่างประเทศมาแล้วนับหลาย ต่อหลายครั้ง เช่น กรณีพิพาทการสร้างเขื่อนอัสวานระหว่างอียิปต์และซูดาน สงครามอันเนื่องมาจากการเปลี่ยนเส้นทางเดินของแม่น้ำจอร์แดนระหว่างชาติ อาหรับกับอิสราเอล

ประเทศลิเบีย ซึ่งอยู่ในเขต upper sahara มีพื้นที่ทะเลทรายในเขตประเทศถึง 65% แม้ว่าเมืองต่างๆในเขตลิเบีย ริมชายฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียน อย่่างตรีโปลี เบงกาซี จะเป็นเมืองโบราณเก่าแก่ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ เป็นแหล่งพักเรือของชนเผ่าการค้าอย่างชาวฟีนิเชียน คาร์เธจ หรือแม้แต่จักรวรรดิโรมันก็ตามแต่ปัญหาการขาดแคลนน้ำจืดก็เป็นปัญหาสำคัญ อันดับต้นๆในการพัฒนาเขตเมืองให้เจริญรุดหน้าเท่าเทียมประเทศตะวันตก

ในปี 1953 การขุดหาแหล่งน้ำมันใหม่ในเขตตอนใต้ของลิเบีย ไม่ได้พบเพียงแค่แหล่งสำรองน้ำมันขนาดใหญ่เท่านั้น แต่ยังพบแหล่งน้ำจืดใต้ดินขนาดมหึมาซ่อนตัวอยู่ใต้ชั้นหิน ประเมินกันว่าแหล่งน้ำดังกล่าวถูกเก็บกักไว้ตั้งแต่ราว 38,000 ถึง 17,000 ปีก่อน เมื่อครั้งที่ทะเลทรายสะฮารายังเป็นดินแดนแห่งพงไพรและพืชพันธุ์ไม้ที่อุดม สมบูรณ์ น้ำฝนที่โปรยปรายลงบนผืนป่าสะฮารา ได้ซึมซับเก็บกักไว้ใต้ชั้นดินและแผ่นหินมายาวนาน จนกระทั่งผืนป่าหมดสิ้น หน้าดินผุกร่อนกลายเป็นผืนทราย แต่น้ำฝนเหล่านั้นยังคงถูกเก็บกักไว้ในชั้นหิน

จากการสำรวจพบว่าในแหล่งน้ำจืดในชั้นหินสำรองอยู่ถึงสี่แอ่ง ได้แก่
แอ่งคูฟรา ทางตะวันออกเฉียงใต้ใกล้ชายแดนอียิปต์ ครอบคลุมพื้นที่กว่า 350,000 ตร.กม. ลึกลงไปกว่า 2,000 ม. มีปริมาณน้ำสำรองกว่า 20,000 ลบ.กม.
แอ่งเซิร์ต ในเขตใจกลางประเทศ มีชั้นน้ำลึกลงไปจากพื้นทราย 600 ม. เก็บกักน้ำไว้ 10,000 ลบ.กม.
แอ่งมุรซุก อยู่ใกล้เขตเมืองจาบาล ฮัสซัน มีน้ำเก็บกักไว้ราว 4,800 ลบ.กม.
และพื้นที่ระหว่างแอ่งอามาดาฮฺและแอ่งจัฟฟราฮฺ ใกล้ชายฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียน

ภาพ : โอเอซิสกลางทะเลทราย เงาสะท้อนของผืนป่าในบรรพกาล

เมื่อผู้ปกครองประเทศอย่างโมอัมมาร์ กัดดาฟี ทราบถึงศักยภาพของแหล่งทรัพยากรน้ำจืดนั้น จึงเล็งเห็นผลประโยชน์ของการนำน้ำจากอดีตกาลออกมาใช้ประโยชน์ให้เกิดกับชาว ลิเบียในปัจจุบัน เขาสั่งการให้ทำวิจัยศึกษาผลกระทบและความเสี่ยงจากโครงการในในปี 1974 และเริ่มก่อสร้างในอีกสิบปีต่อมา โดยอาศัยเงินงบประมาณจากรัฐบาลลิเบียเป็นแกนหลัก ซึ่งงบประมาณนั้นก็มาจากรายได้จากผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมของลิเบียนั่นเอง

การก่อสร้างเริ่มต้นขึ้นโดยมีบริษัท บราวน์&รูท และ ไพรซ์ บราเธอร์ส เป็นที่ปรึกษาการออกแบบ โดยมีผู้รับเหมาเป็นบริษัทก่อสร้างสัญชาติเกาหลีใต้ชื่อ ดอง อาห์ คอนซอร์เตียม กัดดาฟีได้วางศิลาฤกษ์การก่อสร้างอย่างเป็นทางการ และตั้งชื่อโครงการนี้ว่า Great Man Made River Project (النهر الصناعي العظيم ) ในปี 1984

ภาพ : กัดดาฟีในยุคเริ่มต้นการก่อสร้าง