Teen Coach EP.17 : เมื่อ "ความสิ้นหวัง" ทำให้เราอยากหนีไปจากที่นี่

ช่วงสัปดาห์ที่ผ่านมา พี่นักเก็ตเชื่อว่าน้องๆ หลายคนต้องได้เห็นกระแส “ย้ายประเทศ” ที่กำลังร้อนแรงมากจากกลุ่มเฟซบุ๊ก ซึ่งมีสมาชิกเพิ่มอย่างรวดเร็วจนทะลุล้านไปแล้วตอนนี้! ทำให้สังคมถึงกับตั้งคำถามว่า มันเกิดอะไรขึ้น?

ในสถานการณ์ปัจจุบัน ไม่ว่าจะเรื่องการเมือง เศรษฐกิจ รวมถึงการระบาดของ Covid-19 ล้วนมีส่วนทำให้ผู้คนรู้สึกสิ้นหวัง หดหู่ เหนื่อยจะต่อสู้กับสถานการณ์ต่างๆ ทำได้แค่ใช้ชีวิตให้อยู่รอดไปวันๆ แต่ก็ยังมีบางคนที่พยายามหาทางออก เพื่อให้หลุดพ้นจากสภาพแวดล้อมที่ไร้ทั้งความฝันและความหวังแบบนี้

ซึ่งถ้าพูดถึงกระแสย้ายประเทศ ก็สามารถมองได้ในหลายแง่มุมเลยค่ะ แต่วันนี้พี่นักเก็ตจะมาพูดถึงปรากฎการณ์หนึ่งทางจิตวิทยา ที่มีความเกี่ยวข้องกับสถานการณ์ที่กำลังเกิดขึ้น เป็น ภาวะที่ผู้คนเรียนรู้จะอยู่อย่างสิ้นหวัง หรือเรียกว่า Learned Helplessness

ปัจจุบัน หลายคนพบว่าตนเองกำลังรู้สึกสิ้นหวัง จากการริดรอนสิทธิและเสรีภาพในการแสดงออก รวมถึงความไม่เท่าเทียมในการใช้ชีวิตต่างๆ ส่งผลให้เราใช้ชีวิตในแต่ละวันอย่างสิ้นหวัง มองไม่เห็นอนาคตหลังจากนี้ ไหนจะปัญหาสถานการณ์บ้านเมือง ปัญหาเศรษฐกิจ ปัญหาโรคระบาดที่ส่งผลกระทบต่อทั้งชีวิต การทำงาน และการเรียน ต่อให้มีบางคนพยายามปรับตัวหรือต่อสู้ แต่กลับพบว่ามันไม่ได้สำเร็จเสมอไป ยิ่งทำให้เราหมดหวัง และเริ่มฝันจะหนีออกไปจากประเทศนี้

การเรียนรู้ที่จะอยู่อย่างสิ้นหวัง (learned helplessness) เป็นปรากฎการณ์ทางจิตวิทยา เมื่อมนุษย์เรียนรู้และคุ้นเคยกับความสิ้นหวัง ทำให้แม้จะอยู่ในสถานการณ์ที่ยังสามารถต่อสู้ได้ แต่ภาวะความรู้สึกสิ้นหวังจะทำให้มนุษย์หยุดการต่อสู้ ปล่อยทุกอย่างไปตามยถากรรม ไม่เอาอะไรอีกต่อไป

การเรียนรู้ที่จะอยู่อย่างสิ้นหวัง ถูกค้นพบโดยนักจิตวิทยาที่ชื่อ มาร์ติน เซลิกแมน (Martine Seligman) ในปี 1960 โดยเซลิกแมนได้ทำการทดลองกับสุนัข ซึ่งเป็นการทดลองที่ผิดจรรยาบรรณในปัจจุบัน แต่ทำกันเป็นปกติในช่วงเวลานั้น ดังนั้นใครที่รักสุนัขพี่นักเก็ตแนะนำว่าควรทำใจดีๆ ก่อนอ่านวิธีการทดลองนี้ หรือข้ามไปเลยจะดีกว่านะคะ ส่วนใครที่ไหว เรามาไปต่อกัน

การทดลองนี้แสดงให้เห็นสภาวะที่เกิดขึ้นได้ในสิ่งมีชีวิตทั้งสัตว์และมนุษย์ เมื่อเจอความผิดหวังซ้ำแล้วซ้ำเล่าจนเกิดความเคยชิน และสูญเปล่าในการต่อสู้ จึงเรียนรู้ที่จะอยู่อย่างสิ้นหวัง แม้จะมีอีกหนึ่งทฤษฏีวิวัฒนาการที่บอกว่า "สิ่งมีชีวิตล้วนปรับตัวเพื่อให้อยู่รอด" ยิ่งในสถานการณ์คับขัน ร่างกายจะยิ่งมีการตอบสนองผ่าน กระบวนการสู้หรือถอย (fight or flight) แต่ถ้าหากเราเกิดความรู้สึกสิ้นหวังจนฝังใจซ้ำๆ ก็จะเริ่มท้อกับการต่อสู้ใดๆ เพื่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลง ทำให้เกิดเป็นภาวะ Learned Helplessness และกลายเป็นคนที่ใช้ชีวิตไปวันๆ อย่างไร้จุดหมายในที่สุด

ฟังแล้วมันช่างดาร์คและหดหู่เลยใช่ไหมคะ ว่ากว่าที่เราจะมาถึงจุดที่ยอมแพ้ต่อทุกสิ่งได้ เราก็ต้องผ่านความผิดหวังและเจ็บปวดมามากมายนับไม่ถ้วน แต่เซลิกแมนก็ยังมุ่งหน้าศึกษาต่อและพบว่า ถึงจิตใจของเรานั้นเรียนรู้ที่จะอยู่แบบสิ้นหวังได้ แต่ก็สามารถเรียนรู้ที่จะอยู่อย่างมีความหวังได้เช่นเดียวกันค่ะ กลายเป็นทฤษฏี การเรียนรู้ในเชิงบวก (Learned Optimism) หนึ่งในการศึกษาจิตวิทยาเชิงบวก หรือ Positive Psychology นั่นเอง

จากการศึกษาเรื่องนี้ เซลิกแมนพบว่า มุมมองและทัศนคติมีผลต่อการประสบความสำเร็จในหลายๆ เรื่อง คนที่มองโลกในแง่ดีจะประสบความสำเร็จกว่าคนที่มองโลกในแง่ร้าย และคนที่มองโลกในแง่ร้ายมีโอกาสเสี่ยงต่อโรคซึมเศร้าสูงกว่า ซึ่งเซลิกแมนได้ทำการศึกษาเรื่องนี้อย่างจริงจังในช่วงเรียนปริญญาเอก จนเกิดเป็นจุดเปลี่ยนขึ้นมา และเขาก็ได้เขียนหนังสือที่ชื่อว่า Learned Optimism เพื่อเผยแพร่ความรู้เรื่องนี้

สิ่งที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน อาจส่งผลให้เราหลายคนสิ้นหวัง ท้อแท้ หมดไฟ แต่อย่าเพิ่งหมดหวังไปนะคะ อย่าเพิ่งเป็นสุนัขกลุ่มสุดท้ายที่อยู่นิ่งๆ ให้ตัวเองเจ็บปวด ทั้งที่บางปัญหาเรายังสามารถต่อสู้กับมันได้ การย้ายประเทศอาจเป็นอีกหนึ่งแสงสว่างที่ปลายอุโมงค์อันมืดมิดสำหรับหลายคน แต่การพัฒนาตนเอง หรือการลองมองหาหนทางอื่นๆ ก็เป็นอีกหนึ่งทางเลือกได้เช่นเดียวกันค่ะ ทั้งนี้พี่นักเก็ตเคารพการตัดสินใจของน้องๆ ทุกคน ตราบใดที่น้องๆ ยังรู้สึกไม่หมดหวัง และยังอยากจะสู้อยู่ พี่นักเก็ตก็ขอเป็นกำลังใจให้ทุกคนผ่านสถานการณ์และช่วงเวลาอันยากลำบากแบบนี้กันไปให้ได้ค่ะ

ใครเคยมีความรู้สึกสิ้นหวังแบบนี้ และผ่านมันมาได้อย่างไรบ้าง เล่าสู่กันฟังได้นะคะ