การแบ่งเวลา การเทียบศักราช ออกสอบบ่อย!

 สวัสดีค่ะ น้อง ๆ ชาว Dek-d สำหรับคอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ ในวันนี้จะพาน้อง ๆ ไปดู ‘การแบ่งช่วงเวลาและการเทียบศักราช’ ที่เป็นหนึ่งในเรื่องสำคัญที่น้อง ๆ ควรทำความรู้จักก่อนจะทำการศึกษาประวัติศาสตร์ เนื่องจากแต่พื้นที่มีการนับเวลาที่แตกต่างกัน การเทียบศักราชจะช่วยให้เรามองเห็นภาพของบริบทของสังคมมนุษย์ในแต่ละยุคสมัยและยังช่วยให้ทำความเข้าใจเรื่องราวได้ดีขึ้นอีกด้วย ถ้าพร้อมแล้วไปเริ่มกันเลย!

การแบ่งช่วงเวลาและการเทียบศักราช

ศักราช หมายถึง การนับปีโดยเริ่มนับจากจุดใดจุดหนึ่งซึ่งได้กำหนดตั้งขึ้นอย่างเป็นทางการ ในแต่ละภูมิภาคของโลกมีวิธีการนับศักราชที่แตกต่างกัน การเทียบศักราชจึงมีความสำคัญเพื่อลดความคลาดเคลื่อนในการศึกษาเรื่องราวของมนุษย์ในอดีตและช่วยให้เราวิเคราะห์และทำความเข้าใจบริบทของเหตุการณ์ได้ดีขึ้น ศักราชที่สามารถพบได้ มีดังนี้

การแบ่งช่วงเวลาตามประวัติศาสตร์ไทย

พุทธศักราช

เป็นการนับศักราชของศาสนาพุทธ อักษรย่อคือ พ.ศ. โดยในประเทศไทยจะเริ่มนับปีที่พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธ์ปรินิพพานเป็นปีที่ 0 และเมื่อครบรอบ 1 ปี จึงนับเป็น พ.ศ. 1 นั่นหมายความว่าพระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธ์ปรินิพพานก่อนพุทธศักราช 1 ปี ไทยใช้พุทธศักราชมาตั้งแต่สมัยอยุธยา แต่ในขณะเดียวกันก็มีการใช้ศักราชในรูปแบบอื่นด้วย เช่น ร.ศ. ภายหลังไทยได้เปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชอย่างเป็นทางการในสมัยของรัชกาลที่ 6 โดยกำหนดวันขึ้นปีใหม่เป็นวันที่ 1 เมษายน และต่อมาได้เปลี่ยนมานับวันขึ้นปีใหม่ในวันที่ 1 มกราคม ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2484 เป็นต้นมา

มหาศักราช

เขียนย่อด้วย ม.ศ. เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า กะนิษศักราช เป็นการนับศักราชของอินเดียที่เป็นที่ยอมรับและใช้กันอย่างแพร่หลายในอินเดียตลอดจนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในไทยมีการใช้มหาศักราชในสมัยสุโขทัยและอยุธยา มหาศักราชเริ่มนับจากปีที่พระเจ้ากนิษกะขึ้นครองราชย์เป็น ม.ศ. 1 ซึ่งตรงกับ ค.ศ. 78 และ พ.ศ. 621 ดังนั้น การเทียบมหาศักราชกับพุทธศักราชจะบวกหรือลบด้วย 621 ปี

จุลศักราช

เขียนย่อด้วย จ.ศ. เป็นศักราชของพม่าที่เริ่มใช้ในอาณาจักรพุกาม ถูกนำมาใช้ในไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัยและนิยมใช้ในสมัยอยุธยาหลังจากเสียกรุงและตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าในสมัยพระมหาธรรมราชา พ.ศ. 2112 จนมาเลิกใช้ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวหรือรัชกาลที่ 5 จุลศักราชเริ่มนับเมื่อพุทธศักราชนับไปแล้ว 1181 ปี ดังนั้น การเทียบพุทธศักราชกับจุลศักราชจะใช้การบวกหรือลบด้วย 1181 ปี

รัตนโกสินทร์ศก

เขียนย่อด้วย ร.ศ. เป็นศักราชที่ตั้งขึ้นและประกาศใช้ในสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าตั้งแต่ พ.ศ. 2432 โดยให้เลิกใช้จุลศักราชตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา แต่รัตนโกสินทร์ศกจะเริ่มนับ ร.ศ. 1 ตั้งแต่ พ.ศ. 2325 ซึ่งเป็นปีที่ได้สถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้น ดังนั้น ในตอนที่รัตนโกสินทร์ศกจึงตรงกับ ร.ศ. 108 รัตนโกสินทร์ศกใช้วิธีนับปีและเดือนตามปฏิทินสุริยคติโดยเริ่มจากเดือนเมษายนถึงเดือนมีนาคม ทั้งสิ้น 12 เดือน หรือ 1 ปี การคำนวณรัตนโกสินทร์ศกเป็นพุทธศักราชจะบวกด้วย 2324 ปี

อย่างไรก็ดี รัตนโกสินทร์ศกถูกใช้ในระยะเวลาสั้น ๆ จนถึงสมัยของรัชกาลที่ 6 ร.ศ. 131 ตรงกับ พ.ศ. 2455 ได้ยกเลิกการใช้รัตนโกสินทร์ศกและเปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชแทน แต่ยังคงเริ่มต้นปีในเดือนเมษายนและสิ้นสุดปีในเดือนมีนาคม จนกระทั่งในสมัยของรัชกาลที่ 8 ได้เปลี่ยนเป็นเริ่มต้นปีในเดือนมกราคมและสิ้นสุดปีในเดือนธันวาคมตามหลักสากล

การแบ่งช่วงเวลาแบบสากล

คริสต์ศักราช

คริสต์ศักราชหรือ ค.ศ. เป็นศักราชที่เกิดในยุคของศาสนาคริสต์ ที่คนนำไปใช้กันอย่างแพร่หลาย โดยเริ่มนับปีที่พระเยซูเกิดเป็นปีแรก คือ ค.ศ. 1 หรือ A.D. 1 ย่อมาจาก Anno Domini ที่แปลว่า ปีแห่งพระเจ้า โดยช่วงเวลาก่อนที่พระเยซูประสูติจะเรียกว่า Before Christ หรือ B.C. เช่น 500 B.C. คือ 500 ปีก่อนคริสตกาล แต่ในปัจจุบันได้มีศักราชแบบใหม่ที่ไม่อิงกับศาสนาใดเพื่อให้ผู้ที่มีศาสนาแตกต่างกันสามารถใช้ร่วมกันได้ นั่นคือ ศักราชสากลหรือ Common Era (C.E.) มาใช้เรียกแทน ค.ศ. และใช้ Before Common Era (BCE) มาเรียกแทนปีก่อน ค.ศ.  

การเทียบคริสต์ศักราช (ค.ศ.) ให้เป็นพุทธศักราช (พ.ศ.) จะบวกจำนวนปีเพิ่มเท่ากับ 543 ปี ในทางกลับกันหากต้องการเทียบพุทธศักราช (พ.ศ.) เป็นคริสต์ศักราช (ค.ศ.) ให้ลบจำนวนปีออกไป 543 ปี เช่น พ.ศ. 2568 เทียบเป็น ค.ศ. จะได้ 2568 ลบด้วย 543 เท่ากับ ค.ศ. 2025 นั่นเอง

ฮิจเราะห์ศักราช

เป็นการนับศักราชของศาสนาอิสลาม อักษรย่อคือ ฮ.ศ. เริ่มนับจากปีที่ท่านนบีมูฮัมหมัดและสาวกทำการฮิจเราะห์หรืออพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองเมดินาเป็น ฮ.ศ. 1 ตรงกับ พ.ศ. 1165 ทั้งนี้ ฮิจเราะห์ศักราชใช้ปฏิทินจันทรคติทำให้เวลาการนับที่แตกต่างไป คือ ปีปกติ 1 ปีมี 354 วัน และมีปีอธิกวารที่ 1 ปี มี 355 วัน ทำให้ปฏิทินอิสลามเร็วกว่าเมื่อเทียบกับปฏิทินสากลของไทย ในปัจจุบันการเทียบฮิจเราะห์ศักราชกับพุทธศักราชจะบวกหรือลบด้วย 1,122 ปี  

ตารางการเทียบศักราชอื่น ๆ กับพุทธศักราช

นอกจากการแบ่งเวลาเป็นศักราชแล้ว ยังมีการแบ่งเวลาออกเป็นช่วง ๆ ได้แก่ ทศวรรษ, ศตวรรษ และ สหัสวรรษ

สำหรับคอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ บทความถัดไปจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับอะไร ฝากติดตามกันด้วยนะคะ และถ้าน้อง ๆ ชาว Dek-d มีความรู้ดี ๆ หรือทริคเด็ดที่อยากแชร์ต่อ สามารถคอมเมนต์แบ่งปันกันที่ด้านล่างได้เลยนะคะ :D