Teen Coach EP.78 : 'โรคเสพติดเกม' อันตรายคล้ายติดยา ต้องรักษา แต่หลายคนมองข้าม

ชอบเล่นเกมไม่ใช่เรื่องผิด  คนเล่นเกมไม่จำเป็นต้องเป็นโรคติดเกม แต่เล่นหนักแค่ไหนกันล่ะ ถึงเข้าข่าย 'โรคติดเกม' ?

ช่วง 10 กว่าปีที่เทคโนโลยีพัฒนาไปไกลมาก หนึ่งในเรื่องที่หมอได้รับการปรึกษาบ่อยที่สุดเรื่องหนึ่ง คือ การเสพติดเกม หากเป็นคนทั่วไปมักจะมองว่าการเล่มเกมเป็นเรื่องปกติเหมือนเราทำงานอดิเรกอื่น เช่น อ่านหรือดูการ์ตูน แต่การเล่นเกมที่มากจนเกินไปทำให้ป่วยเป็น “โรคเสพติดเกม” ได้ ซึ่งโรคนี้จำเป็นที่ต้องได้รับการรักษาช่วยเหลือ หมอมีตัวอย่างเคสที่จะมาแชร์กัน เป็นจดหมายที่ริวเขียนรีวิวประสบการณ์การป่วยและการรักษา เพื่อที่ว่าจะได้เป็นประโยชน์กับเด็กและครอบครัวที่กำลังต้องเผชิญกับเรื่องนี้

เล่นเกมแค่ไหนถึงเป็น 'โรคเสพติดเกม'

คำถามนี้ผมโคตรสงสัย ผมเห็นทั้งเด็กและผู้ใหญ่เล่นเกมกันหมด ขนาดพ่อแม่ยังเล่น แล้วทำไมผมต้องโดนตราหน้าว่าเสพติดเกมด้วย หมออธิบายให้ฟังว่าการเล่นเกมไม่ใช่เรื่องผิด เพราะเป็นกิจกรรมสันทนาการ แต่หากเล่นมากเกินไปจนเข้าเกณฑ์การวินิจฉัย “โรคเสพติดเกม” (Game Addiction) อันนี้จำเป็นต้องรักษา ซึ่งจะมีอาการครบ 4 ข้อ (ผมนับดูแล้ว ครบจริง T__T)

1. เล่นมากจนเกินไป: เล่นไม่รู้จักเวลา เพลิน ติดลม บางคนเล่นจนไม่กิน ไม่นอน ไม่ทำกิจกรรมอย่างอื่น ทำให้เสียการเรียน เสียสัมพันธภาพกับคนรอบตัว หรือมีผลเสียต่อการใช้ชีวิตด้านอื่นๆ
2. มีอาการถอนเมื่อไม่ได้เล่น: เช่น หงุดหงิด อาละวาด ทำลายข้าวของ เครียด ซึมเศร้า
3. มีความต้องการที่จะเล่นเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ: ทั้งจำนวนเวลาที่ใช้เล่น ความทันสมัยของอุปกรณ์ ไอเท็ม และเรื่องอื่นที่เกี่ยวกับเกม
4. มีพฤติกรรมไม่ดีที่ตามมาเพื่อให้ได้เล่นเกม: เช่น ขโมยเงิน โกหก ทะเลาะกับคนรอบข้าง

ส่วนจำนวนของเด็กที่เสพติดเกมบอกได้ยาก แต่ละงานวิจัยใช้วิธีศึกษาต่างกัน แต่เฉลี่ยพบความชุกตั้งแต่ร้อยละ 1 ไปจนถึงร้อยละ 35

สาเหตุของการเสพติดเกม

ผมย้อนกลับมาคิดทำไมคนอื่นเล่นแล้วยังเป็นปกติดี ส่วนผมนี่ซวยสุดเล่นแล้วเป็นโรคเสพติดเกมเฉย หมอบอกว่า ไม่ใช่ทุกคนที่เล่นเกมแล้วจะเสพติด มันมีปัจจัยหลายอย่างเข้ามาเกี่ยวข้อง ทั้งด้านชีวภาพ จิตใจ และสังคม (Bio-Psychosocial factors) ผมขอลอกจากเอกสารที่หมอให้นะ ตัวผมมีปัจจัยเสี่ยงหลายอย่างอยู่

ด้านชีวภาพ (Biological factors)

มีการศึกษาวิจัยสมองของคนที่เสพติดเกม พบว่ามีวงจรการทำงานของสมองที่ผิดปกติเหมือนคนที่ติดสารเสพติดจริง ทั้งความผิดปกติทางด้านโครงสร้าง การทำงาน และสารสื่อประสาทที่ผิดปกติ แต่ละคนมีความเปราะบาง (vulnerability) ต่อการติดเกมไม่เหมือนกัน ดังนั้นไม่จำเป็นว่าทุกคนที่เล่นเกมจะต้องเสพติดเกมเสมอไป ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง เพียงแต่การที่เริ่มเล่นเกมก็เป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคเสพติดเกมได้ เด็กที่ป่วยเป็นโรคทางจิตเวชหลายโรคพบร่วมกับโรคเสพติดเกมได้บ่อย เช่น  โรคสมาธิสั้น (ADHD), โรคบกพร่องทางการเรียนเฉพาะด้าน (LD), โรคดื้อต่อต้าน/เกเร (ODD/conduct disorder), โรคซึมเศร้า (Depression)

ตัวอย่างคำอธิบายความสัมพันธ์ (co relation) ระหว่างโรคทางจิตเวชและโรคเสพติดเกม เช่

• โรคสมาธิสั้น: การทำงานสมองของเด็กที่เป็นโรคสมาธิสั้นจะชอบการตอบสนองที่ฉับพลันทันไว ไม่สามารถอดทนรอคอยได้ ขี้เบื่อ ต้องการสิ่งแปลกใหม่  การเล่นเกมตอบโจทย์ได้ เพียงแค่กดปุ่มบังคับ ผลลัพธ์เกิดขึ้นโดยไม่ต้องรอนาน และท้าทายตื่นเต้นอยู่ตลอด ทำให้ยิ่งเล่นยิ่งติด การเล่นเกมจะทำให้อาการของสมาธิสั้นยิ่งเป็นมากขึ้นด้วย ในทางกลับกันในเด็กปกติที่เล่นเกมมากๆ การทำงานของสมองจะเริ่มมีความผิดปกติ มีอาการคล้ายโรคสมาธิสั้นได้ เช่น อดทนรอคอยได้ลดลง ทำอะไรได้ไม่นาน เพื่อที่จะรีบไปเล่นเกม
• โรคซึมเศร้า (Depression):  อาการของโรค คือ เศร้า เบื่อหน่ายท้อแท้ ไม่อยากทำอะไร รู้สึกหมดหวังกับโลกความเป็นจริง การเล่นเกมเป็นหนทางหลีกหนี (escape) จากความทุกข์ทรมานที่เป็นอยู่ เด็กจึงอยากที่จะอยู่ในโลกของเกม ไม่อยากใช้ชีวิตอยู่ในโลกความเป็นจริง ส่วนเด็กปกติที่เล่นเกมและมีสังคมอยู่ในนั้น อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเป็นโรคซึมเศร้าได้ เช่น ถูกกลั่นแกล้งในสังคมเกม (cyber bullying), ติดเล่นเกมจนไม่ได้มีปฏิสัมพันธ์กับคนในชีวิตจริง จนทำให้ไม่มีเพื่อน เลยรู้สึกอ้างว้าง โดดเดี่ยว นำไปสู่การเป็นซึมเศร้า

ด้านจิตใจและสังคม (Psychosocial factors) เช่น

• มีความภาคภูมิใจในตนเองต่ำ (low self-esteem) อยากได้การยอมรับจากคนอื่น การเล่นเกมชนะ ได้อันดับดี มีชื่อเสียงในโลกของเกม ได้แรงเสริมทางบวกจากการเล่นเกม  (positive reinforcement) เช่น ได้รับคำชม จะทำให้อยากเล่นเกมมากขึ้นเรื่อยๆ
• การเลี้ยงดูแบบไม่มีระเบียบวินัย (Poor disciplines) ไม่มีกฎกติกา ทำให้เด็กมีความสามารถในการควบคุมตัวเองไม่ดี เมื่อเริ่มเล่นเกมแล้วจะติดพัน เล่นมากขึ้นเรื่อยๆ จนไม่ได้ทำสิ่งที่ต้องรับผิดชอบ ผู้ปกครองไม่ได้สอนตักเตือน หรือแค่พูดห้ามไม่ให้เล่น แต่ไม่ได้ลงมือหยุดการเล่นเกมของเด็กอย่างจริงจัง
• ปัญหาครอบครัว (Family dysfunction) ทำให้เด็กมีความเครียด เด็กเล่นเกมเพื่อเป็นการระบายออก
• การขาดต้นแบบที่ดี (Poor role model) บางครอบครัวตัวผู้ใหญ่เองก็ไม่มีระเบียบวินัย ติดมือถือ ไม่มีกิจกรรมอย่างอื่นทำร่วมกัน
• มีกลุ่มเพื่อนที่โน้มน้าวกดดันให้ต้องเล่น (Peer pressure) ต้องเล่นเพื่อให้เพื่อนยอมรับเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม

ทำไมเราต้องสนใจว่าใครเสพติดเกมอยู่

ตอนแรกผมคิดว่าเรื่องเสพติดเกมไม่ต้องรักษาก็ได้มั้ง เพราะมันก็แค่ทำให้สอบตก ทะเลาะกับพ่อแม่บ้าง แต่พอหาข้อมูลเพิ่มผมนี่หลอนมาก เพราะการเสพติดเกมมันทำให้ถึงตายได้!! เฮ้ย..แรงว่ะ งั้นต้องรักษาจริงจังละ

การรักษาโรคเสพติดเกม

ผมจะสรุปขั้นตอนที่ผมได้รับการรักษาให้ฟังนะ ของคนอื่นผมไม่รู้แต่น่าจะคล้ายกัน

1.การพูดคุยให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมลดการเสพติด (Motivational interview): หมอพูดคุยหลายครั้งโน้มน้าวจนผมเห็นปัญหา ยอมรับ และอยากที่จะเปลี่ยนแปลงให้ตัวเองดีขึ้น

2.หาโรคที่พบร่วมและให้การรักษา: หมอวินิจฉัยว่าผมเป็นโรคสมาธิสั้น (ADHD) ร่วมด้วย จริง ๆ ครูประจำชั้นเคยทักพ่อแม่ให้พาผมไปปรึกษาแพทย์ตั้งแต่ชั้นประถมแล้วล่ะ แต่พ่อแม่ว่าผมปกติดี ผมเลยต้องรักษาโรคสมาธิสั้นเพิ่มไปอีกหนึ่ง

3.รักษาอาการลงแดง (withdrawal): ช่วงแรกที่ต้องลดการเล่นเกม ผมสติแตก อาละวาดก้าวร้าว หมอให้ยามากินเพื่อให้ผมสงบขึ้น ตอนแรกเกือบได้แอดมิทที่โรงพยาบาลละ

4.ผู้ปกครองมีความรู้เรื่องเกม: พ่อแม่ต้องรู้ว่าเด็กเล่นเกมแบบไหน อย่าลืมดูเรตเกมด้วย อย่างผมแอบเล่นเกมเรต 18+ รุนแรงสะใจดี 555

5.มีการตั้งกฎกติกาการเล่นเกมตั้งแต่ก่อนให้เล่น ควบคุมอย่างจริงจัง: เป็นเรื่องที่พ่อแม่ไม่ได้ทำเลย ผมเลยว่าที่ผมเสพติดเกมพ่อแม่ก็เป็นส่วนหนึ่งแหละ  ก่อนจะมีข้อตกลงที่ชัดเจนเรื่องกติกาการเล่นเกม **ห้ามซื้อหรือให้เด็กใช้อุปกรณ์ที่เล่นเกม**

• การเล่นเกมต้องอยู่ในสายตาพ่อแม่ ควบคุมได้ เล่นภายในเวลาที่กำหนด ไม่ให้เสียหน้าที่อื่นๆ มีบทลงโทษที่ตามมาถ้าละเมิดกฎ เอาจริงตามที่ตกลงไว้ อย่าแค่ขู่
• ไม่ควรให้ใช้อินเตอร์เน็ตที่มีความเร็วสูง วางเครื่องเล่นเกมในสถานที่ที่คนอื่นมองเห็นผู้ใหญ่จะได้ช่วยกันเตือน ตั้งวางนาฬิกาให้เห็นเพื่อคุมให้เล่นภายในเวลาที่กำหนดกันไว้

6.พยายามจัดหากิจกรรมอย่างอื่นให้เด็กทำชดเชยการเล่นเกม เช่น ดนตรี กีฬา ศิลปะ

เท่าที่ผมจำได้คร่าว ๆ ก็ประมาณนี้ ผมอาการดีขึ้นละ ตอนนี้ได้เล่นเกมวันละ 2 ชั่วโมงหลังจากที่ทำการบ้านเสร็จ วันหยุดพ่อแม่พาไปทำกิจกรรมหลายอย่าง ผมว่ามันก็สนุกดี ถ้าเพื่อนคนไหนมีปัญหาต้องการคำแนะนำ ผมก็อยากให้เพื่อนๆ ลองพบจิตแพทย์ดูนะครับ

 หมอแมวน้ำเล่าเรื่อง “จิตแพทย์เด็กและวัยรุ่น”