ทำความรู้จัก! เอลนีโญ-ลานีญา ปรากฏการณ์สภาพอากาศ 2 ขั้ว

เชื่อว่าช่วงนี้ ชาว Dek-D น่าจะรับรู้ถึงความแปรปรวนของสภาพอากาศ จะเห็นได้ว่าทุกวันนี้มีข่าวเรื่องการเกิดปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่ผิดเพี้ยนไปจากเดิม เช่น อากาศร้อนจัด หรือภาวะโลกเดือด  ซึ่งสาเหตุนอกจากเรื่องของการเกิดภาวะโลกร้อนแล้ว ยังมาจากการเกิดปรากฏการณ์ ‘เอลนีโญ (El Niño)’ และ ‘ลานีญา(La Niña)’ อีกด้วย

คอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ ในวันนี้จะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับ ปรากฏการณ์เอลนีโญ และลานีญา รวมถึงผลกระทบที่โลกเราจะได้รับจากปรากฏการณ์เหล่านี้กันค่ะ เพราะทั้งสองปรากฏการณ์นี้เคยถูกนำไปออกเป็นข้อสอบเข้ามหาวิทยาลัยมาแล้ว และหลังจากทำความรู้จักแล้ว ก็อย่าลืมลองมาทดสอบความรู้ ทำข้อสอบเก่าเข้ามหาลัยจริงๆ ข้างล่างกันด้วยนะคะ

เอลนีโญ-ลานีญา เป็นเรื่องของ "ลม" และ "น้ำ"

เอลนีโญและลานีญา เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่เกี่ยวข้องกับวัฏจักรการหมุนเวียนของกระแสลมและกระแสน้ำในมหาสมุทรแปซิฟิก ซึ่งทั้งสองปรากฏการณ์นี้จะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อกระแสลมและกระแสน้ำในมหาสมุทรมีการเปลี่ยนแปลง  

ก่อนที่จะไปดูว่าทั้งสองปรากฏการณ์นี้เกิดความผิดปกติอะไร เรามาทำความรู้จักกันก่อนว่า มหาสมุทรแปซิฟิกในสภาวะปกติเป็นอย่างไร โดยปกติแล้วกระแสลมจะพัดจากฝั่งตะวันออกไปยังฝั่งตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิก ถ้าให้เข้าใจง่ายๆ และเห็นภาพชัดขึ้นก็คือ กระแสลมจะพัดจากทวีปอเมริกาใต้มายังแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และออสเตรเลีย  

ซึ่งในทวีปอเมริกาใต้จะมีสภาพอากาศที่ค่อนข้างเย็น ดังนั้น เวลาที่ลมพัดมาอีกฝั่งพวกความเย็นและความชุ่มชื้นต่างๆ รวมถึงกระแสน้ำอุ่นบนผิวน้ำทะเลก็จะถูกพัดมาด้วย ทำให้เกิดฝนตกในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และออสเตรเลีย ซึ่งในสมัยก่อนจะใช้กระแสลมนี้ในการติดต่อซื้อขายสินค้า จึงถูกเรียกว่า ‘ลมสินค้า’ หรือ 'ลมค้า  (Trade winds)' นั่นเองค่ะ

ปรากฏการณ์เอลนีโญ (El Niño)  

สำหรับปรากฏการณ์เอลนีโญ เกิดจากสภาวะผิดปกติของกระแสลมสินค้า จากเดิมที่มันควรจะพัดจากทวีปอเมริกาใต้ไปฝั่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แต่ดันพัดไปไม่ถึง เนื่องจากกระแสลมมีกำลังอ่อนลง บวกกับอุณหภูมิผิวน้ำทะเลมีความร้อนสูงกว่าปกติ ทำให้กระแสน้ำอุ่น และความเย็น ความชื้นต่างๆ ที่มันควรจะพัดมาอีกฝั่ง ไหลย้อนกลับไปยังทวีปอเมริกาใต้แทน ส่งผลให้ทางฝั่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และออสเตรเลีย ฝนตกน้อยลง และเกิดความแห้งแล้ง แต่ชายฝั่งของทวีปอเมริกาใต้กลับมีฝนตกเพิ่มมากขึ้น  

ผลกระทบจากปรากฏการณ์เอลนีโญ

• อุณหภูมิโลกอาจเพิ่มขึ้นเกิน 1.5 องศาเซลเซียส อาจทำให้เกิดน้ำท่วมอย่างหนัก เกิดความแห้งแล้ง ไฟป่า รวมถึงการขาดแคลนอาหารอย่างรุนแรง
• พายุไซโคลนรุนแรงขึ้น    แม้เอลนีโญอาจทำให้เกิดพายุเฮอริเคนในมหาสมุทรแอตแลนติกน้อยลง แต่กลับตรงกันข้ามในมหาสมุทรแปซิฟิก เนื่องจากอุณหภูมิน้ำที่สูงขึ้นสามารถก่อให้เกิดพายุไซโคลนที่รุนแรงได้
• ปะการังฟอกขาว เมื่อน้ำทะเลมีความร้อนมากเกินไป ปะการังจะคายสาหร่ายที่อาศัยอยู่ออกมา ซึ่งมันมีหน้าที่ให้สีและพลังงานแก่ปะการัง ทำให้เปลี่ยนเป็นสีขาว โดยปกติมันจะฟื้นตัวได้ถ้าอุณหภูมิเย็นลง แต่การฟอกขาวก็มีความเสี่ยงสูงที่จะทำให้ปะการังอดอาหารและตายได้
• น้ำแข็งในทวีปแอนตาร์กติกาละลายเร็วกว่าเดิม จากผลวิจัยของนักวิทยาศาสตร์ซึ่งศึกษาน้ำแข็งที่ทวีปแอนตาร์กติกา พบว่า เอลนีโญช่วยเร่งให้น้ำแข็งแอนตาร์กติกาละลายเร็วขึ้นได้ ส่งผลให้ระดับน้ำทะเลทั่วโลกสูงขึ้นตามไปด้วย

ปรากฏการณ์ลานีญา (La Niña)  

ลานีญา เป็นปรากฏการณ์ที่เรียกได้ว่า เป็นขั้วตรงข้ามของเอลนีโญเลยค่ะ การพัดของกระแสลมสินค้ายังคงพัดจากด้านตะวันออกไปยังด้านตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิกตามเดิม แต่กระแสลมมีความรุนแรงมากกว่าปกติ ทำให้กระแสน้ำอุ่น รวมถึงความเย็น ความชื้น ไหลไปยังภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มากขึ้น จากเดิมที่ฝนมันควรจะตกแบบพอประมาณในฝั่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และออสเตรเลีย กลับกลายเป็นว่าฝนตกหนักมากกว่าปกติ แต่ในทางตรงกันข้ามก็เกิดภาวะแห้งแล้งตามแนวชายฝั่งทวีปอเมริกาใต้ด้วยเช่นกัน

เอลนีโญ-ลานีญา เกิด 1 ครั้ง ใช้เวลานานแค่ไหน?

เอาเป็นว่าถ้าให้จำง่ายๆ สำหรับชาวไทยแล้วก็คือ เอลนีโญจะทำให้เกิดภัยแล้ง ส่วนลานีญาจะทำให้เกิดพายุฝนฟ้าคะนอง จนอาจทำให้เกิดน้ำท่วมฉับพลันได้ ทั้งสองปรากฏการณ์นี้อยู่คู่กับโลกของเรามานานนับพันปี แถมระยะเวลาการเกิดในแต่ละครั้งก็เริ่มนานขึ้น และมีความรุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ  

โดยเอลนีโญจะเกิดเฉลี่ยทุกๆ 5-6 ปี และกินระยะเวลายาวนานไปถึง 12-18 เดือน ส่วนลานีญาจะเกิดขึ้นทุกๆ 2-3 ปี การเกิดแต่ละครั้งจะกินเวลาราว 9-12 เดือน ที่สำคัญทั้งสองปรากฏการณ์นี้จะไม่เกิดขึ้นพร้อมกัน แต่จะเกิดขึ้นสลับกันไป  

เชื้อเพลิงชั้นดีที่เป็นตัวกระตุ้นให้เกิดปรากฏการณ์เหล่านี้ก็คือ ‘ภาวะโลกร้อน’ ที่ส่งผลให้สภาพอากาศโลกแปรปรวน  (Climate Change) ซึ่งมีสาเหตุหลักมาจากกิจกรรมต่างๆ ของมนุษย์ทั้งทางตรงและทางอ้อม เช่น การปล่อยก๊าซเรือนกระจก ตัดไม้ทำลายป่า ฯลฯ

ผลกระทบจากปรากฏการณ์เอลนีโญและลานีญา

ทั้งสองปรากฏการณ์นี้ก่อให้เกิดผลกระทบโดยตรงต่อระบบนิเวศของโลก และอาจส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของโลกอย่างรุนแรง เช่น การเกิดพายุ ภัยแล้ง ไฟป่า หรือน้ำท่วม ซึ่งเป็นภัยธรรมชาติที่ส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ของทั้งสัตว์ทะเลและมนุษย์ โดยเฉพาะชาวประมงพื้นบ้านที่ยังคงพึ่งพาทรัพยากรทางทะเลเป็นแหล่งอาหารและแหล่งรายได้หลัก

ทั้งนี้ ประเทศไทยก็ได้รับผลกระทบโดยตรงจากปรากฏการณ์เอลนีโญและลานีญา สังเกตได้จากอุณหภูมิภายในประเทศไทยที่เพิ่มสูงขึ้น และอาจเกิดสภาพอากาศแปรปรวนในบางพื้นที่ เช่น ในบริเวณที่เคยมีฝนตกชุกอาจต้องเผชิญกับความแห้งแล้งฉับพลัน หรือในพื้นที่ที่ขาดแคลนน้ำฝนอาจเผชิญกับพายุฝนรุนแรง เป็นต้น

น้องๆ ชาว Dek-D คิดว่า คำตอบข้อไหนบ้างที่ไม่ใช่ปรากฏการณ์เอลนีโญ ลองคอมเมนต์คุยกันด้านล่างได้เลยค่ะ