สรุป! 7 ลำดับอิสริยศักดิ์ พร้อมหลักการใช้คำราชาศัพท์ และทริคจำ 10 รัชกาล

สวัสดีค่ะน้องๆ ชาว Dek-D ถ้าพูดถึงข้อสอบ A-Level ภาษาไทย อีกหนึ่งเรื่องที่เจอทุกปีเลยก็คือ ‘คำราชาศัพท์’ ถึงจะออกน้อยแต่ออกนะ สิ่งสำคัญในการทำข้อสอบเรื่องนี้ คือน้องๆ ต้องรู้ก่อนว่า ‘ลำดับอิสริยศักดิ์’ หรือฐานันดรศักดิ์ของบุคคลที่โจทย์ให้มานั้นเป็นใคร เพื่อที่จะได้เลือกใช้คำราชาศัพท์ให้เหมาะสมกับลำดับยศ  

ในวันนี้คอลัมน์ ‘รู้ไวเผื่อออกสอบ’ จะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับ 7 ลำดับอิสริยศักดิ์ พร้อมสรุปหลักการใช้คำราชาศัพท์ที่ออกสอบบ่อย และทริคการจำ 10 รัชกาล ให้แม่นมาฝากทุกคนค่ะ  

ความแตกต่างระหว่าง “สกุลยศ” และ “อิสริยยศ”

ก่อนอื่นอยากให้น้องๆ ทำความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่อง “สกุลยศ” และ “อิสริยยศ” กันก่อนค่ะว่า ทั้งคู่คืออะไร และมีความแตกต่างกันอย่างไร เพื่อให้ง่ายต่อการทำความเข้าใจเกี่ยวกับลำดับอิสริยศักดิ์รูปแบบต่างๆ  

สกุลยศ คือ พระยศที่ได้ติดตัวมาตั้งแต่กำเนิด สืบทอดมาจากพระชนก (พ่อ) และพระชนนี (แม่) โดยตรง โดยพระโอรสหรือพระธิดาจะมีสกุลยศได้ 3 แบบ ได้แก่ เจ้าฟ้า พระองค์เจ้า และหม่อมเจ้า ซึ่งขึ้นอยู่กับว่าพระชนนีมีพระยศอะไร

อิสริยยศ คือ พระยศที่ได้รับการสถาปนาเพิ่มในภายหลัง ซึ่งมีเหตุผลในการปรับเปลี่ยนด้วยกันหลัก ๆ 2 ประการ ได้แก่

• ประการแรก เกิดจากสถานะที่เปลี่ยนแปลงไปในรัชกาลต่าง ๆ เมื่อมีการผลัดเปลี่ยนแผ่นดินพระยศของพระบรมวงศานุวงศ์จึงต้องมีการลำดับใหม่
• ประการที่สอง เกิดจากการได้รับการสถาปนาจากพระมหากษัตริย์ เนื่องจากได้ปฏิบัติราชการแผ่นดิน มีความดีความชอบที่ปรากฏ

สรุป! ลำดับอิสริยศักดิ์ 7 ขั้น

“ลำดับอิสริยศักดิ์” เป็นสิ่งที่ใช้แบ่งลำดับขั้นตามระดับสกุลยศ หรือพระอิสริยยศ ทำให้การใช้คำราชาศัพท์ก็จะแตกต่างกันตามลำดับขั้นนี้ด้วย โดยการแบ่งลำดับอิสริยศักดิ์ เป็นดังนี้

ลำดับที่ 1 พระบาทสมเด็จ

พระอิสริยยศในลำดับนี้มักจะใช้กับ ‘พระมหากษัตริย์’ หรือ ‘พระเจ้าแผ่นดิน’ เช่น  

• พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทร มหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 10)
• พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9)

ลำดับที่ 2 สมเด็จพระบรม

พระอิสริยยศในลำดับนี้จะรองลงมาจาก ‘พระบาทสมเด็จ’ ที่พบเห็นบ่อยๆ มักจะใช้กับ ‘พระราชินี’ หรือบุคคลที่ได้รับการแต่งตั้งจากพระมหากษัตริย์ เช่น  

• สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง (พระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ 9)
• สมเด็จพระนางเจ้าสุทิดา พัชรสุธาพิมลลักษณ พระบรมราชินี (พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 10)
• สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี

ลำดับที่ 3 สมเด็จเจ้าฟ้า  

สกุลยศในลำดับนี้จะใช้กับ พระโอรสหรือพระธิดาที่กำเนิดมาจากพระมหากษัตริย์ และพระมารดาที่เป็นเจ้าเท่านั้น เช่น  

• สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี (พระธิดาของในหลวงรัชกาลที่ 9 และพระมเหสี)
• สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพัชรกิติยาภา นเรนทิราเทพยวดี กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร มหาวัชรราชธิดา
• สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี นารีรัตนราชกัญญา
• สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ มหาวชิโรตตมางกูร สิริวิบูลยราชกุมาร

ลำดับที่ 4 พระองค์เจ้า

สกุลยศในลำดับนี้จะใช้กับ พระโอรสหรือพระธิดาที่กำเนิดจากพระมหากษัตริย์ และพระสนม/เจ้าจอมมารดา/สามัญชน และอีกกรณีคือ พระโอรสหรือพระธิดาของลำดับชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า เช่น  

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสิริภาจุฑาภรณ์
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ (พระธิดาของสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารีฯ)

ลำดับที่ 5 หม่อมเจ้า

สกุลยศในลำดับนี้รองลงมาจากพระองค์เจ้า เป็นชั้นสกุลยศที่ต่ำที่สุดสำหรับพระบรมวงศานุวงศ์ โดยปกติแล้วจะใช้เรียก พระโอรสและพระธิดาในเจ้าฟ้ากับสามัญชน หรือพระโอรสและพระธิดาในพระองค์เจ้ากับสามัญชน เช่น  

• หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล และหม่อมเจ้าในสายราชสกุลอื่น ๆ

ลำดับที่ 6 หม่อมราชวงศ์

สกุลยศในลำดับนี้รองจากหม่อมเจ้า โดยจะเป็นบุตรและธิดาของหม่อมเจ้า มีฐานันดรศักดิ์เป็นหม่อมราชวงศ์ อักษรย่อว่า ‘ม.ร.ว.’ คนทั่วไปเรียกว่า ‘คุณชาย หรือคุณหญิง’ เช่น

• หม่อมราชวงศ์เฉลิมชาตรี ยุคล
• หม่อมราชวงศ์พุฒิภัทร จุฑาเทพ หรือคุณชายภัทร (จากละครเรื่อง สุภาพบุรุษจุฑาเทพ)

ลำดับที่ 7 หม่อมหลวง

สกุลยศลำดับนี้ถือเป็นลำดับสุดท้าย โดยจะเป็นบุตรและธิดาของหม่อมราชวงศ์ ได้รับฐานันดรศักดิ์เป็น หม่อมหลวง อักษรย่อว่า ‘ม.ล.’ คนทั่วไปเรียกว่า ‘คุณ’

• หม่อมหลวงขวัญทิพย์ เทวกุล
• พันตรีนายแพทย์ หม่อมหลวงฉัตรเกล้า จุฑาเทพ หรือคุณฉัตร (จากละครเรื่อง ดวงใจเทวพรหม)

หลักการใช้คำราชาศัพท์

ทำเข้าความใจเรื่องลำดับอิสริยศักดิ์กันไปแล้ว ต่อไปมาดูกันว่า เราสามารถใช้คำราชาศัพท์แต่ละประเภท ให้เหมาะสมกับพระอิสริยยศของแต่ละลำดับขั้นได้ยังไงบ้าง  

1.คำนามราชาศัพท์  

สำหรับการใช้คำนามราชาศัพท์ น้องๆ จะต้องเติมคำว่า “พระ” “พระราช” “พระบรม” และ “พระบรมราช” โดยจะเลือกเติมแตกต่างกันขึ้นอยู่กับลำดับอิสริยศักดิ์ ซึ่งมีหลักการเลือกใช้ ดังนี้

• พระบรม/พระบรมราช ใช้กับ พระบาทสมเด็จ เท่านั้น (มีแค่บางคำที่ใช้กับลำดับสมเด็จพระบรมได้)
  • เช่น พระบรมราโชวาท พระบรมมหาราชวัง
• พระราช   ใช้กับ พระบาทสมเด็จ, สมเด็จพระบรม
  • เช่น พระราชวัง พระราชประวัติ พระราชนิพนธ์
• พระ ใช้ได้กับ ทุกลำดับ (ส่วนใหญ่จะใช้นำหน้าเรียกอวัยวะ เครื่องใช้)
  • เช่น พระกรรณ พระที่นั่ง พระเขนย พระสหาย เป็นต้น

2.คำกริยาราชาศัพท์

เป็นคำที่ใช้บอกอาการ จำแนกใช้ตามชั้นของบุคคลซึ่งถือกันว่ามีฐานันดรศักดิ์ต่างกันตามประเพณีนิยม จึงต้องบัญญัติคำให้เหมาะสมกับบุคคลชั้นต่าง ๆ โดยมีหลักการใช้คำกริยาราชาศัพท์ ดังนี้

1) การใช้คำว่า “ทรง” นำหน้า

• ทรง + คำกริยาสามัญ  เช่น ทรงวิ่ง ทรงฟัง ทรงสร้าง ทรงเล่น
• ทรง + คำนามสามัญ  เช่น ทรงม้า (ขี่ม้า) ทรงบาตร (ใส่บาตร) ทรงดนตรี (เล่นดนตรี)
• ทรง + คำนามราชาศัพท์  เช่น ทรงพระอักษร (เขียน เรียน) ทรงพระราชนิพนธ์ (แต่งหนังสือ) ทรงพระราชดำริ (คิด)

2) การใช้คำว่าทรงกับกริยา “มี” และ “เป็น”

• ถ้าคำนามข้างหลังเป็นคำสามัญ ต้องใช้ทรง   เช่น ทรงมีทุกข์, ทรงเป็นประธาน
• ถ้าคำนามข้างหน้าเป็นราชาศัพท์ ไม่ต้องใช้ทรง  เช่น มีพระบรมราชโองการ,  เป็นพระราชโอรส

3) การใช้คำว่า “เสด็จ”

• เสด็จ + คำกริยาสามัญ เช่น เสด็จออก เสด็จกลับ เป็นต้น
• เสด็จ + คำนามราชาศัพท์  เช่น เสด็จพระราชดำเนิน เสด็จพระราชสมภพ เป็นต้น

4) การใช้คำว่า “ทูลเกล้าฯ ถวาย” และ “น้อมเกล้าฯ ถวาย”

• ทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย ใช้สำหรับของเล็กที่สามารถยกได้ เช่น ช่อดอกไม้ หนังสือ เป็นต้น
• น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวาย ใช้สำหรับของใหญ่ที่ไม่สามารถยกได้ เช่น บ้าน ที่ดิน เป็นต้น

คำราชาศัพท์ ออกสอบบ่อย!

สำหรับการทำโจทย์เรื่องคำราชาศัพท์ น้องๆ ต้องเช็กเรื่องลำดับอิสริยศักดิ์ให้ดี โดยเฉพาะเรื่องสรรพนามราชาศัพท์ และกริยาราชาศัพท์ เพราะแต่ละคำจะมีการใช้ที่แตกต่างกันตามลำดับขั้น ซึ่งพี่แป้งได้รวบรวมตัวอย่างคำราชาศัพท์ที่ออกสอบบ่อยมาให้แล้ว ตามตารางนี้เลย

รายพระนาม ‘พระมหากษัตริย์ไทย’ แห่งราชวงศ์จักรี

• รัชกาลที่ 1 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
• รัชกาลที่ 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
• รัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
• รัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• รัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• รัชกาลที่ 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
• รัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
• รัชกาลที่ 8 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร
• รัชกาลที่ 9 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
• รัชกาลที่ 10 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว

มาทดสอบความรู้กัน!  

เมื่อรู้หลักการใช้คำราชาศัพท์ในรูปแบบต่างๆ แล้ว ถึงเวลามาทดสอบความรู้ความเข้าใจจากข้อสอบจริงกันแล้วค่ะ สำหรับข้อสอบที่น้องๆ จะได้ฝึกทำกันในบทความนี้เป็นข้อสอบ A-Level วิชาภาษาไทย ปี 2566  

สำหรับคอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ วิชาภาษไทย บทความต่อไปจะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับอะไร ฝากติดตามกันด้วยนะคะ หรือถ้าน้องๆ มีเรื่องราวน่าสนใจเรื่องไหน ที่อยากให้นำมาเล่า หรือแจกทริคการจำ ก็สามารถคอมเมนต์เอาไว้ด้านล่างได้เลย!