ระบบเศรษฐกิจมีกี่แบบ แตกต่างกันยังไง? มารู้จัก! ระบบเศรษฐกิจ 3 รูปแบบ ออกสอบบ่อย

สวัสดีค่ะน้องๆ ชาว Dek-D ถ้าพูดถึงเรื่องการพัฒนาประเทศ เราคงปฏิเสธไม่ได้ว่า ‘ระบบเศรษฐกิจ’ เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้ประเทศพัฒนาก้าวหน้า ซึ่งแต่ละประเทศก็มีการบริหารจัดการระบบเศรษฐกิจที่ต่างกัน เช่น ระบบทุนนิยม สังคมนิยม และแบบผสม หลายๆ คนก็ยังสับสนว่าแต่ละระบบต่างกันยังไง ในวันนี้คอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ จะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับระบบเศรษฐกิจกันว่ามีอะไรบ้าง แล้วแต่ละแบบมีกลไกการทำงานอย่างไร พร้อมกับตารางเทียบความแตกต่าง และแบบฝึกหัดจากข้อสอบจริงมาให้ได้ทดสอบความรู้ด้านล่างกันค่ะ

กิจกรรมทางเศรษฐกิจ และหน่วยเศรษฐกิจ คืออะไร?

ก่อนไปเจาะลึกระบบเศรษฐกิจว่ามีรูปแบบไหนบ้าง อยากให้น้องๆ ทำความเข้าใจเรื่องส่วนประกอบของระบบเศรษฐกิจกันก่อน เพราะทั้งสองมีส่วนสำคัญในการแบ่งระบบเศรษฐกิจ โดยแบ่งออกเป็น 2 ส่วน ได้แก่ กิจกรรมทางเศรษฐกิจ และหน่วยเศรษฐกิจ  

กิจกรรมทางเศรษฐกิจ คือ การดำเนินกิจกรรมในระบบเศรษฐกิจ ได้แก่ การบริโภค การผลิต และการซื้อขายแลกเปลี่ยน โดยกิจกรรมทางเศรษฐกิจจะทำให้เศรษฐกิจในประเทศนั้นๆ ขับเคลื่อนไปข้างหน้า

ส่วนหน่วยเศรษฐกิจ คือ ผู้ที่ทำหน้าที่ในการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ แบ่งเป็น 3 หน่วย ได้แก่ หน่วยครัวเรือน หน่วยธุรกิจ และหน่วยรัฐบาล ซึ่งแต่ละหน่วยมีหน้าที่ดังนี้

1. หน่วยครัวเรือน - หน่วยเศรษฐกิจที่ประกอบด้วยบุคคลตั้งแต่หนึ่งคนขึ้นไป มีการตัดสินใจในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ หรือปัจจัยด้านการเงิน เพื่อให้ได้ประโยชน์แก่ตนมากที่สุด ประกอบด้วย  

• เจ้าของปัจจัยการผลิต คือ ผู้ที่มีปัจจัยการผลิต โดยเจ้าของจะนำปัจจัยการผลิตที่มีอยู่ให้ผู้ผลิต เพื่อไปผลิตเป็นสินค้าและบริการ โดยได้รับค่าตอบแทนในรูปค่าเช่า ค่าจ้าง ดอกเบี้ย หรือกำไร เป้าหมาย ของเจ้าของปัจจัยการผลิต คือรายได้สุทธิสูงสุด
• ผู้บริโภค คือ ผู้ใช้ประโยชน์จากสินค้าและบริการ เพื่อตอบสนองความต้องการของตัวเอง เป้าหมายของผู้บริโภค คือ ความพึงพอใจสูงสุด โดยสมาชิกของหน่วยครัวเรือนอาจทำหน้าที่เป็นทั้งเจ้าของปัจจัยการผลิต และเป็นผู้บริโภคไปพร้อม ๆ กัน

2. หน่วยธุรกิจ - บุคคลหรือกลุ่มบุคคลที่ทำหน้าที่เอาปัจจัยการผลิตมาผลิตเป็นสินค้าหรือบริการ เพื่อนำไปขายผู้บริโภค เป้าหมายของผู้ผลิต คือ แสวงหากำไรสูงสุด, มีส่วนแบ่งการตลาดมากที่สุดในธุรกิจนั้น, มีชื่อเสียงเป็นที่ยอมรับ หรือธุรกิจมีอัตราการเจริญเติบโตอยู่ในอัตราสูงขึ้นเรื่อย ๆ  

3. หน่วยรัฐบาล - บทบาทที่สำคัญที่สุดคือ เป็นตัวกลางในการควบคุมและรักษาสมดุลระหว่างหน่วยธุรกิจและหน่วยครัวเรือน ให้ดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจไปได้อย่างราบรื่น  นอกจากนี้ก็เป็นทั้งผู้ผลิต ผู้บริโภค และเจ้าของปัจจัยการผลิตในระบบเศรษฐกิจได้อีกด้วย

ระบบเศรษฐกิจ  คืออะไร?

เป็นการรวมตัวกันเป็นกลุ่มของหน่วยเศรษฐกิจ ซึ่งประกอบด้วยบุคคลหรือสถาบันที่ทำหน้าที่เฉพาะอย่างในทางเศรษฐกิจ มีการปฏิบัติภายใต้ระเบียบ กฎเกณฑ์ นโยบาย หรือแนวทางปฏิบัติเดียวกัน เพื่อแก้ไขปัญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจ และพัฒนาระบบเศรษฐกิจให้มีความเจริญก้าวหน้ายิ่งขึ้น  

อย่างที่เราทราบกันว่าทุกประเทศทั่วโลกเผชิญกับปัญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจเหมือนกัน แต่แนวทางในการจัดการนั้นอาจแตกต่างกัน จึงเกิดเป็นที่มาของระบบเศรษฐกิจแบบต่างๆ นั่นเอง โดยเกณฑ์การจัดประเภทระบบเศรษฐกิจจะแบ่งตาม "ความสัมพันธ์ของหน่วยเศรษฐกิจ" ดูหน้าที่การตัดสินใจทางเศรษฐกิจว่า อำนาจการตัดสินใจขึ้นอยู่กับใคร ระหว่างรัฐกับเอกชน หรือผสมผสานระหว่างรัฐและเอกชน โดยทั่วไปนิยมแบ่งระบบเศรษฐกิจออกเป็น 3 ระบบใหญ่ๆ  ดังนี้

1.ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม (Capitalism)

มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า ระบบเสรีนิยม หรือระบบตลาด (Market Economic) เป็นระบบเศรษฐกิจที่เอกชนเป็นเจ้าของปัจจัยการผลิต และมีเสรีภาพในการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจอย่างเต็มที่ โดยที่รัฐบาลจะไม่เข้าไปแทรกแซง แต่จะทำหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อย อำนวยความสะดวก และจัดสร้างสาธารณูปโภคต่างๆ โดยที่จะยกอำนาจการตัดสินใจแก้ปัญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจให้กับเอกชน

เอกชนจะเป็นคนกำหนดทุกอย่างในระบบนี้ ไม่ว่าจะเป็น การผลิตสินค้าต่างๆ ออกมาจำหน่ายในราคาใดก็ตาม โดยใช้กลไกราคาหรือระบบตลาด เข้าไปช่วยในการตัดสินใจ และมีบทบาทสำคัญในการกำหนดว่า ควรผลิตสินค้าอะไร โดยใช้หลักถ้าสินค้าไหนที่มีคนต้องการมากที่สุด เมื่อผลิตแล้วขายได้ในราคาที่ดีที่สุด ผู้ผลิตก็จะเลือกผลิตสินค้านั้น โดยที่มีกำไรคือแรงจูงใจในการผลิต ทำให้ระบบเศรษฐกิจนี้มีการแข่งขันทางราคาสูงมาก และเป็นไปอย่างเสรี  ทั้งนี้ เพราะราคาถูกกำหนดขึ้นมาจากอุปสงค์และอุปทานของตลาด

2. ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม (Socialism)

เป็นระบบที่รัฐเข้าไปแทรกแซงและเป็นเจ้าของปัจจัยการผลิต แต่จะมากหรือน้อยนั้นขึ้นอยู่กับระบอบการปกครองของประเทศด้วย สามารถแบ่งได้เป็น ระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมคอมมิวนิสต์ และระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมประชาธิปไตย ซึ่งต่างกันดังนี้  

2.1ระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมคอมมิวนิสต์

เป็นระบบเศรษฐกิจที่มีลักษณะตรงกันข้ามกับทุนนิยม โดยระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมคอมมิวนิสต์รัฐเป็นเจ้าของทรัพยากรต่าง ๆ รวมทั้งปัจจัยการผลิตทุกชนิด เอกชนไม่มีกรรมสิทธิ์ ตลอดจนเสรีภาพที่จะเลือกใช้ปัจจัยการผลิต  

รัฐเป็นผู้ประกอบการ และทำหน้าที่จัดสรรทรัพยากรต่าง ๆ ทั้งหน่วยธุรกิจและครัวเรือน จะผลิตและบริโภคตามคำสั่งของรัฐ อีกทั้งกลไกราคาไม่มีบทบาทในการแก้ไขปัญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจ เพราะรัฐจะเป็นผู้ทำหน้าที่ตัดสินใจว่า ทรัพยากรต่าง ๆ ที่มีอยู่ ควรจะนำมาผลิตสินค้าและบริการอะไร ผลิตอย่างไร และผลิตเพื่อใคร ซึ่งการตัดสินใจมักจะทำอยู่ในรูปของการวางแผนแบบบังคับจากส่วนกลาง (Central Planning) โดยจะเน้นการคำนึงถึงสวัสดิการของสังคมส่วนรวมเป็นสำคัญ  

2.2 ระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมประชาธิปไตย

เป็นระบบเศรษฐกิจที่รัฐเป็นเจ้าของปัจจัยการผลิต วางแผน และควบคุมการผลิตบางประเภท โดยเฉพาะการผลิตที่เป็นผลประโยชน์ร่วมกันของประชาชน เพื่อแก้ไขปัญหาความแตกต่าง ด้านฐานะระหว่างคนรวยและคนจน เช่น สถาบันการเงิน ป่าไม้ สิ่งสาธารณูปโภคต่าง ๆ ได้แก่ การขนส่ง การคมนาคม การไฟฟ้า น้ำประปา โทรศัพท์ โรงงานผลิตน้ำมัน

ส่วนเอกชนถูกจำกัดเสรีภาพในกิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะส่วนที่เป็นผลประโยชน์ของส่วนรวม สามารถดำเนินการได้เพียงเกษตรกรรม และอุตสาหกรรมขนาดย่อม  

3. ระบบเศรษฐกิจแบบผสม (Mixed Economy)  

เป็นระบบเศรษฐกินที่ผสมผสานข้อดีระหว่างระบบทุนนิยมกับสังคมนิยมเข้าด้วยกัน มีลักษณะคล้ายกับระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมประชาธิปไตย จะต่างกันตรงที่ระบบเศรษฐกิจแบบผสมจะมีน้ำหนักค่อนไปทางทุนนิยมมากกว่า และบางครั้งก็มักถูกเรียกว่า ‘ระบบเศรษฐกิจทุนนิยมใหม่’  

สำหรับระบบนี้ทั้งรัฐบาลและเอกชนสามารถเป็นเจ้าของปัจจัยในการผลิตสินค้าและบริการอย่างเสรี และมีหน้าที่รับผิดชอบร่วมกันในการตัดสินใจเกี่ยวกับปัญหาพื้นฐานทางเศรษฐกิจ โดยรัฐบาลมีบทบาทในการวางแผนกิจกรรมทางเศรษฐกิจบางอย่าง เช่น การรักษาความปลอดภัย การป้องกันประเทศ สาธารณูปโภคขนาดใหญ่ ได้แก่ ไฟฟ้า น้ำประปา การขนส่งและคมนาคม  

ขณะเดียวกันก็ปล่อยให้เอกชนดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจส่วนใหญ่ด้วย โดยที่รัฐจะคอยให้ความคุ้มครอง ความช่วยเหลือ และอำนวยความสะดวกแก่ผู้ประกอบการในภาคเอกชน ด้วยการสร้างพื้นฐานทางด้านเศรษฐกิจ เช่น การสร้างถนน สะพาน สนามบิน ฯลฯ ไว้ให้ภาคเอกชนใช้ประโยชน์เพื่อดำเนินธุรกิจ

ส่วนกลไกราคาหรือระบบตลาดก็ยังเป็นสิ่งสําคัญในการกําหนดราคาสินค้าและบริการต่างๆ ในระบบเศรษฐกิจแบบผสมนี้ แต่รัฐก็ยังมีอํานาจในการเข้าไปแทรกแซงภาคเอกชน เพื่อกําหนดราคาสินค้าให้มีเสถียรภาพและเกิดความเป็นธรรมทั้งผู้ผลิตและผู้บริโภค ทำให้ระบบเศรษฐกิจแบบผสมมีทั้งระบบราคา การแข่งขัน และการวางแผนจากส่วนกลาง รวมกันเป็นระบบเดียวกัน

ปัจจุบันระบบเศรษฐกิจของประเทศต่าง ๆ ในโลกล้วนแต่มีลักษณะของระบบเศรษฐกิจแบบผสมทั้งสิ้น ต่างกันตรงที่ประเทศไหนจะเป็นระบบเศรษฐกิจแบบผสมที่ค่อนไปทางระบบทุนนิยม หรือระบบสังคมนิยมมากกว่า

สรุป! ระบบเศรษฐกิจ 3 รูปแบบ

เพื่อให้น้องๆ เห็นภาพชัดมากขึ้นว่าระบบเศรษฐกิจแต่ละรูปแบบมีลักษณะต่างกันยังไง พี่แป้งสรุปเป็นตารางเปรียบเทียบมาให้แล้วค่ะ  

สำหรับคอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ บทความต่อไปจะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับอะไร ฝากติดตามกันด้วยนะคะ ถ้าน้อง ๆ มีประเด็นที่น่าสนใจ หรือความรู้จากวิชาอะไร ที่อยากให้นำมาเล่า หรือแจกทริคการจำ ก็สามารถคอมเมนต์เอาไว้ด้านล่างได้เลย!