กฎหมายใกล้ตัวต้องรู้! สรุปหลักกฎหมายอาญา ออกสอบบ่อย

สวัสดีค่ะ น้องๆ ชาว Dek-D จาก 2 บทความก่อนหน้านี้ พี่แป้งได้เล่าเรื่องเกี่ยวกับ 4 กฎหมายแพ่งฯ และกฎหมายครอบครัว ที่ออกสอบบ่อยไป ในวันนี้คอลัมน์ ‘รู้ไว้เผื่อออกสอบ’ จะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับอีกหนึ่งกฎหมายสำคัญของประเทศ นั่นก็คือ กฎหมายอาญา ค่ะ ที่น้องๆ ต้องรู้ว่ากฎหมายอาญามีลักษณะสำคัญอย่างไรบ้าง เพื่อให้ทุกคนได้รู้ถึงสิทธิและความรับผิดชอบต่อสังคม อ่านจบกันแล้วอย่าลืมทำแบบทดสอบความรู้จากข้อสอบเข้ามหาวิทยาลัยจริงด้านล่างกันด้วยนะคะ

กฎหมายอาญา (Criminal Law)

คือ กฎหมายมหาชนที่เกี่ยวข้องกับคนหมู่มาก เป็นกฎหมายที่บอกลักษณะความผิด องค์ประกอบความผิด และบทลงโทษอย่างชัดเจน โดยกำหนดว่าการกระทำแบบไหนบ้างที่เป็นความผิด ซึ่งผู้ที่ฝ่าฝืนก็จะได้รับโทษตามที่กำหนดไว้ ทำให้การตีความกฎหมายอาญาต้องตีความอย่างเคร่งครัด และไม่สามารถใช้บทกฎหมายอื่นมาเทียบเคียงในการปรับได้ ซึ่งความสำคัญกฎหมายอาญามีไว้เพื่อคุ้มครองผลประโยชน์ของคนส่วนรวม โดยควบคุมไม่ให้บุคคลทำสิ่งที่เป็นอันตรายแก่ผู้อื่นหรือต่อสังคม เพื่อรักษาความสงบเรียบร้อยของสังคม

โทษทางอาญามีอะไรบ้าง?

สำหรับโทษทางอาญาจะใช้การบังคับโดยเสมอภาค และมีหลักการคือโทษเป็นอันระงับไปด้วยความตายของผู้กระทำความผิด หมายความว่า เมื่อผู้กระทำผิดเสียชีวิตก็ไม่ต้องลงโทษเขาแล้วนั่นเองค่ะ โดยรัฐได้กำหนดโทษไว้สำหรับลงโทษผู้กระทำความผิด 5 ประเภท ได้แก่

1.โทษประหารชีวิต  

เป็นโทษสูงสุดตามกฎหมายอาญา จากเดิมใช้วิธียิงเป้า แต่ในปี 2546 รัฐแก้ไขกฎหมายอาญา เปลี่ยนวิธีเป็นการฉีดยา หรือสารพิษเพื่อให้เสียชีวิตแทน โดยที่จะทำการฉีดยาภายใน 60 วัน นับจากวันฟังคำพิพากษา  

2.โทษจำคุก  

เป็นโทษที่มีการคุมตัวผู้กระทำความผิดไปขังไว้ที่เรือนจำ ตามที่กำหนดเวลาที่ศาลพิพากษา ส่วนจะนานแค่ไหนก็ขึ้นอยู่กับคดี และดุลพินิจของศาล การคำนวณระยะเวลาจำคุกให้นับวันเริ่มจำคุกรวมคำนวณเข้าด้วย และให้นับเป็นหนึ่งวันเต็มโดยไม่ต้องคำนึงถึงจำนวนชั่วโมง  เช่น เริ่มรับโทษจำคุกในวันนี้ เวลา 17.00 น. ก็ให้นับเป็น 1 วันเลย เมื่อถึง 00.00 น. ของวันรุ่งขึ้นก็นับเป็นวันใหม่ได้เลย และเมื่อถูกจำคุกครบกำหนดแล้ว ให้ปล่อยตัวในวันถัดจากวันที่ครบกำหนด

3.โทษกักขัง  

โทษกักขังเป็นโทษที่เปลี่ยนมาจากโทษจำคุก หากผู้กระทำผิดมีโทษจำคุก และในคดีนั้นศาลสั่งลงโทษจำคุกไม่เกิน 3 เดือน ก็จะถูกกักตัวไว้ในสถานที่กักขังซึ่งไม่ใช่เรือนจำ แต่เป็นสถานีตำรวจ หรือสถานที่ควบคุมผู้ต้องหาของพนักงานสอบสวน  

แต่ถ้าศาลเห็นสมควรว่าจะสั่งในคำพิพากษาให้กักขังผู้กระทำความผิดไว้ในที่อยู่อาศัยของตัวเอง หรือของผู้อื่นที่ยินยอม หรือสถานที่อื่นที่อาจกักขังได้ เพื่อให้เหมาะสมกับประเภท หรือสภาพของผู้ถูกกักขังก็ได้เช่นกัน

4.โทษปรับ  

ผู้ที่ได้รับโทษปรับจะต้องชำระเงินตามจำนวนที่กำหนดไว้ในคำพิพากษาต่อศาล กรณีไม่ชำระค่าปรับภายใน 30 วัน นับแต่วันที่ศาลพิพากษา ศาลจะยึดทรัพย์สินเพื่อใช้ค่าปรับ ซึ่งเงินที่ได้จากการปรับไม่ได้นำไปเยียวยาผู้เสียหาย แต่เป็นการปรับที่นำเงินเข้าสู่รัฐบาลไปเลย  

ในกรณีที่ถูกศาลพิพากษาว่าต้องจ่ายค่าปรับ แต่จำเลยไม่มีเงินจ่ายหรือไม่ยอมจ่ายค่าปรับ  ศาลจะสั่งให้กักขังผู้นั้นแทนค่าปรับไปก่อนก็ได้ โดยใช้อัตรา 500 บาท ต่อหนึ่งวัน และกักขังไม่เกิน 1 ปี เว้นแต่กรณีที่ปรับตั้งแต่ 200,000 บาทขึ้นไป ศาลจะสั่งให้กักขังแทนค่าปรับเกิน 1 ปี ได้ แต่ห้ามเกิน 2 ปี

5.โทษริบทรัพย์สิน

เป็นโทษเบาสุดตามกฎหมายอาญา โดยจะทำการริบทรัพย์สินที่ผู้กระทำผิดได้ใช้ หรือมีไว้เพื่อใช้ทำความผิด หรือทรัพย์สินที่ได้มาจากการทำความผิด เว้นแต่เป็นทรัพย์สินของผู้อื่นซึ่งไม่ได้รู้เห็นเป็นใจด้วยในการทำความผิด โดยทรัพย์สินที่ถูกริบมาจะตกเป็นของรัฐบาล

นอกจากโทษทางอาญาที่ผู้กระทำความผิดต้องได้รับแล้ว ยังมีมาตรการในทางอาญาอย่างหนึ่งที่ไม่ใช่บทลงโทษ เรียกว่า ‘วิธีการเพื่อความปลอดภัย’ ด้วยค่ะ น้องๆ อาจจะไม่ค่อยคุ้นหูกับคำนี้สักเท่าไหร่ แต่รู้ไว้ก็ไม่เสียหายเผื่อออกสอบ ไปดูกันค่ะวิธีการเพื่อความปลอดภัยคืออะไร และมีอะไรบ้าง?

วิธีการเพื่อความปลอดภัย

คือ มาตรการในทางอาญาอย่างหนึ่งที่ไม่ใช่บทลงโทษ เป็นมาตรการที่นำมาใช้เพื่อคุ้มครองสังคมและประชาชนให้มีความปลอดภัยมากขึ้น ป้องกันไม่ให้คนทำความผิด หรือทำความผิดซ้ำเดิมอีก โดยวิธีการเพื่อความปลอดภัยนี้ศาลจะกำหนดเพิ่มจากโทษที่ลงโทษแก่ผู้กระทำผิดก็ได้ ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของศาลเลยว่าจะกำหนดหรือไม่ ถ้าจะกำหนดเพิ่มก็ต้องกำหนดไว้ในคำพิพากษาเลย และถ้าผู้กระทำผิดไม่ปฏิบัติตามก็จะมีโทษเพิ่มเข้าไปอีก ซึ่งแบ่งออกเป็น 5 วิธี ได้แก่

• กักกัน - การควบคุมผู้กระทำความผิดจนติดนิสัยไว้ให้อยู่ในเขตที่กำหนด เพื่อไม่ให้ไปกระทำความผิด เพื่อดัดนิสัย และฝึกอาชีพ (ผู้กระทำความผิดจนติดนิสัย คือ ผู้ที่เคยถูกศาลพิพากษาให้กักกัน หรือเคยถูกพิพากษาให้จำคุกตั้งแต่ 6 เดือนขึ้นไปมาแล้วไม่น้อยกว่า 2 ครั้ง)
   
• ห้ามเข้าเขตกำหนด - การห้ามไม่ให้เข้าไปในท้องที่หรือสถานที่ที่ศาลกำหนดไว้ในคำพิพากษา ศาลสามารถกำหนดห้ามเข้าไปในสถานที่นั้นๆ ได้สูงสุด 5 ปี
   
• เรียกประกันทัณฑ์บน - การที่ศาลกำหนดเงินทัณฑ์บนขึ้นมาให้ผู้กระทำผิดวางเงินไว้ (ไม่เกิน 50,000 บาท) โดยผู้กระทำผิดสัญญาว่าจะไม่ก่อเหตุร้ายหรือทำความผิดที่ถูกฟ้องอีกภายในเวลาที่กำหนด แต่ไม่เกิน 2 ปี และศาลอาจจะสั่งให้หาประกันมาด้วยก็ได้
   
• คุมตัวไว้ในสถานพยาบาล - การคุมตัวผู้กระทำผิดที่มีจิตบกพร่อง โรคจิต หรือจิตฟั่นเฟือนที่ไม่ต้องรับโทษ หรือได้รับการลดโทษและศาลเห็นว่าถ้าปล่อยไปจะเป็นอันตรายกับผู้อื่น ศาลจะส่งไปคุมตัวที่สถานพยาบาล
   
• ห้ามการประกอบอาชีพบางอย่าง - เมื่อผู้กระทำผิดอาศัยโอกาสจากการประกอบอาชีพหรือวิชาชีพในการกระทำความผิด หากศาลเห็นว่าถ้าเขายังทำอาชีพนั้นต่อไปอาจจะกระทำความผิดอีก ศาลจะสั่งไว้ในคำพิพากษาว่า ห้ามการประกอบอาชีพหรือวิชาชีพนั้นโดยกำหนดเวลาไม่เกิน 5 ปี นับจากวันพ้นโทษ เช่น คนที่ใช้อาชีพที่มีความน่าเชื่อถือของตัวเองไปหลอกลวงคนอื่นเพื่อให้ได้เงินมา

ประเภทของคดีอาญา  

คดีอาญาแบ่งเป็น 2 ประเภท  

1. ความผิดอาญาต่อแผ่นดิน คือ ผู้ถูกกระทำได้รับผลกระทบโดยตรง และมีผลกระทบต่อสังคมโดยรวม ดังนั้น รัฐต้องดำเนินคดีเอาผู้กระทำความผิดมาลงโทษ และไม่สามารถยอมความได้  แม้ไม่มีการแจ้งความหรือไม่มีผู้เสียหายร้องทุกข์ ทางอัยการสามารถสั่งฟ้องได้  

2. ความผิดอาญาต่อส่วนตัว คือ ผู้ถูกกระทำได้รับผลกระทบโดยตรง แต่ไม่มีผลกับสังคมโดยรวม โดยผู้เสียหายต้องฟ้องร้องดำเนินคดีเอง นับเป็นความผิดที่สามารถยอมความกันได้  

ความผิดทางอาญามีอะไรบ้าง?

ความผิดทางอาญา มีทั้งหมด 3 ประเภท ได้แก่

• ความผิดที่ยอมความได้ - เป็นความผิดส่วนบุคคล ที่ไม่ได้เกิดความเสียหายต่อคนหมู่มากหรือสังคม  เป็นความผิดที่คู่กรณียอมตกลงไม่เอาความหรือเลิกคดีได้ หากผู้เสียหายไม่ร้องทุกข์ใน 3 เดือน ที่รับรู้เรื่องคดีจะขาดอายุความ
• ความผิดที่ยอมความไม่ได้ - เป็นความผิดที่มีความรุนแรง ส่งผลกระทบต่อคนหมู่มาก หรือความสงบสุขของสังคม ต้องดำเนินคดีโดยไม่มีข้อยกเว้น แม้ผู้เสียหายจะไม่แจ้งความก็ตาม
• ความผิดลหุโทษ - ความผิดเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่มีโทษที่ไม่ร้ายแรง เป็นความผิดที่มีโทษจําคุกไม่เกิน 1 เดือน หรือปรับไม่เกิน 10,000 บาท หรือทั้งจําทั้งปรับ เช่น สร้างความรำคาญต่อผู้อื่น ทำลามกอนาจารในที่สาธารณะ ยิงปืนในพื้นที่ชุมชน บอกข่าวลือให้ผู้อื่นตกใจ ฯลฯ

การกระทำผิดที่เป็นความผิดทางอาญา

ก่อนที่ผู้กระทำผิดจะได้รับโทษตามกฎหมายนั้น แน่นอนว่าต้องมีการคิดหรือวางแผนมาก่อนใช่มั้ยคะ ซึ่งขั้นตอนการกระทำความผิดตามกฎหมายอาญาที่จะใช้ในการพิจารณาความผิด มีดังนี้  

Step 1 คิดการ :  เช่น นายเอ็กซ์โกรธนายซีมากจนอยากเอาคืนด้วยการทำร้ายร่างกาย ขั้นนี้ยังไม่ถือผิด เพราะแค่เป็นการคิดในใจเท่านั้น

Step 2 ตกลงใจ : เป็นขั้นที่ผู้กระทำผิดตัดสินใจแล้วว่าจะลงมือทำ ขั้นนี้ก็ยังไม่ถือผิด เพราะแค่เป็นการคิดในใจเท่านั้นเช่นกัน

Step 3 เตรียมการ : เป็นขั้นที่ผู้กระทำผิดเริ่มวางแผน ซื้ออุปกรณ์ ที่จะใช้ทำความผิด ซึ่งทางกฎหมายก็ยังถือว่าขั้นนี้ยังไม่มีความผิด  (ยกเว้น เตรียมลอบปลงพระชนม์ เตรียมก่อกบฏ และเตรียมวางเพลิง ทั้ง 3 คดีนี้ แค่ขั้นเตรียมการก็ถือว่ามีความผิดแล้ว)

Step 4 ลงมือกระทำ : ขั้นนี้มีความผิดอย่างแน่นอน เพราะถือว่าลงมือทำเรียบร้อยแล้ว แต่กรณีที่ลงมือกระทำแล้วแต่ไม่สำเร็จ  

สำหรับการกระทำผิดอาญา แบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลักๆ ได้แก่

1. การกระทำผิดโดยเจตนา คือ การกระทำผิดที่ผู้กระทำผิดได้กระทำโดยรู้ตัว และคาดหวังผล หรือย่อมเล็งเห็นผลในการกระทำนั้น  

2. การกระทำผิดโดยไม่เจตนา คือ การกระทำผิดโดยมีเจตนาร้าย แต่ไม่ได้คาดหวังผล หรือไม่ได้เล็งเห็นผลในการกระทำ

3. การกระทำผิดโดยประมาท คือ การกระทำผิดที่กระทำโดยไม่เจตนา แต่ได้กระทำไปโดย ปราศจากความระมัดระวัง  

ผู้กระทำผิดทางอาญา

เมื่อเกิดกรณีที่ทำความผิด น้องๆ คิดว่าแต่ละกรณีทุกคนที่เกี่ยวข้องจะได้รับโทษเท่ากันมั้ย? คำตอบคือ “ไม่เท่ากัน” ซึ่งทางกฎหมายได้มีการแบ่งบุคคลที่เกี่ยวข้องกับการกระทำผิดเป็น 3 ชนิด ได้แก่

• ตัวการ คือ ผู้ที่ลงมือกระทำความผิด โดยจะได้รับโทษเต็มๆ ตามที่กฎหมายกำหนด
• ผู้ใช้ คือ ผู้ที่มีเจตนาให้คนอื่นลงมือกระทำความผิด จากวิธีการใช้ บังคับ ขู่เข็ญ จ้าง วาน ยุยง หรือส่งเสริม ซึ่งผู้ใช้ก็จะได้รับโทษเท่ากับตัวการเหมือนกัน แต่ในกรณีที่ตัวการไม่ลงมือทำตามที่ผู้ใช้สั่ง ก็ถือว่ามีความผิด แต่จะได้รับโทษแค่ 1 ใน 3 ของโทษจริงที่กำหนดไว้
• ผู้สนับสนุน คือ ผู้ที่ช่วยเหลือผู้ทำผิด ก่อน หรือ ขณะทำความผิด ซึ่งการสนับสนุนกฎหมายจะไม่สนว่าผู้ทำผิดจะรู้หรือไม่รู้ถึงการช่วยเหลือก็ตาม ผู้สนับสนุนก็มีความผิดอยู่ดี โดยจะได้รับโทษ 2 ใน 3 ของโทษของตัวการ  ทั้งนี้ ถ้ามีการช่วยเหลือ หลังทำความผิด จะไม่มีความผิดฐานผู้สนับสนุน แต่จะผิดในฐานอื่นๆ เช่น รับของโจร พาหลบหนี ขัดขวางเจ้าหน้าที่พนักงาน เป็นต้น

กฎหมายอาญาบังคับใช้ที่ไหนบ้าง?

กฎหมายอาญาจะบังคับใช้โดยที่จะยึดหลักดินแดนตามราชอาณาจักรไทย โดยกฎหมายจะพิจารณาดังนี้

1. พื้นดิน พื้นน้ำในราชอาณาจักร
2. ทะเลอ่าวไทย
3. ทะเลอาณาเขต คือ น่านน้ำของประเทศนั้นๆ นับจากฝั่งออกไป 12 ไมล์ทะเล (ประมาณ 22 กิโลเมตรจากชายฝั่ง)
4. พื้นอากาศเหนือข้อที่ผ่านมา

นี่เป็นส่วนหนึ่งของลักษณะสำคัญเกี่ยวกับกฎหมายอาญาที่น้องๆ ต้องรู้เท่านั้นนะคะ การรู้หลักการต่างๆ จะช่วยให้เราเข้าใจ และตีโจทย์ให้แตกได้ง่ายขึ้น ส่วนความผิดในคดีต่างๆ เกี่ยวกับกฎหมายอาญาที่ออกสอบบ่อยจะมีอะไรบ้าง สามารถอ่านได้ที่ลิงก์ด้านล่างนี้เลย!